Claudia Roth, niemiecka ministra stanu ds. kultury, w rozmowie z Deutsche Welle zapowiedziała odsłonięcie tymczasowego pomnika upamiętniającego polskie ofiary II wojny światowej w Berlinie przed 80. rocznicą zakończenia konfliktu. Podkreśliła również konieczność zwiększenia świadomości Niemców na temat cierpień, jakich doświadczyli Polacy podczas niemieckiej okupacji.
Tymczasowy pomnik polskich ofiar w Berlinie
Podczas rozmowy z Deutsche Welle Claudia Roth podkreśliła, że Niemcy muszą w sposób bardziej wyraźny uznać ofiary, jakie Polska poniosła w wyniku niemieckiej agresji i okupacji.
„Zrozumiałam, że nie można czekać, aż powstanie Dom Polsko-Niemiecki, lecz należy na początek postawić szybko monument tymczasowy. Prowizoryczny oznacza, że nie jest to ostateczny projekt, lecz pierwszy krok otwierający drzwi na przyszłość. Jest to dowód na to, że traktujemy sprawę poważnie”
– powiedziała Roth.
Ministra zapowiedziała, że uroczystość odsłonięcia pomnika planowana jest na 7 maja, jednak data ta może ulec zmianie ze względu na formowanie nowego rządu. Miejsce pomnika, wybrane nieprzypadkowo, znajduje się na terenie dawnej Opery Krolla, gdzie 1 września 1939 roku Adolf Hitler ogłosił napaść Niemiec na Polskę. Symbolika lokalizacji ma podkreślić historyczną wagę wydarzenia i nadchodzącej rocznicy zakończenia wojny.
Polityka pamięci: luka w niemieckiej świadomości
Claudia Roth zwróciła uwagę na fakt, że niemiecka polityka pamięci przez dekady skupiała się niemal wyłącznie na ofiarach Holokaustu, marginalizując losy nieżydowskich ofiar, w tym milionów Polaków.
„Poradziłabym swojemu następcy, aby skoncentrował się na polityce pamięci, nie tylko na Holokauście, ale także na losach nieżydowskich Polaków. Niemcy nadal zbyt mało o tym wiedzą”
– stwierdziła.
Ministra zaznaczyła, że brak tej wiedzy prowadzi do uproszczeń i zniekształceń obrazu historii. Przypomniała, że miliony Polaków zginęły w wyniku niemieckiej okupacji: łapanki, egzekucje, praca przymusowa, wywózki do obozów zagłady. Choć Niemcy szeroko edukują o Holokauście, Roth przyznała, że inne ofiary, w tym Polacy, pozostają w cieniu tej narracji.
Dom Polsko-Niemiecki: projekt przyszłości
Roth przypomniała, że ideą docelowego projektu ma być Dom Polsko-Niemiecki – miejsce pamięci, edukacji i dialogu. Projekt ten ma łączyć funkcję muzealną i dokumentacyjną z przestrzenią wspólnego dialogu.
„Naszej historii nie można ograniczać do lat 1939-1945. Projekt jest wspaniały, rząd go zaakceptował, teraz zajmie się nim nowy Bundestag”
– poinformowała ministra.
Dom Polsko-Niemiecki ma powstać na stałe w Berlinie, jednak jego budowa potrwa jeszcze wiele lat. Tymczasowy pomnik ma być formą symbolicznego mostu – zapowiedzią trwalszego upamiętnienia i wyrazem szacunku wobec Polaków, którzy padli ofiarą nazistowskiej polityki eksterminacyjnej.
Współpraca i odpowiedzialność
Claudia Roth nie unikała trudnych tematów. W rozmowie z DW podkreślała, że „zajmowanie się pamięcią o przeszłości jest wkładem w umocnienie zaufania i współpracy”. Wskazała na znaczenie rzetelnej polityki pamięci dla stosunków międzypaństwowych oraz dla budowania wspólnej europejskiej tożsamości.
Odniosła się również do polskich postulatów związanych z finansowaniem miejsc pamięci w byłych niemieckich obozach zagłady, takich jak Treblinka czy Bełżec.
„Ponosimy odpowiedzialność za zbrodnie. Jeżeli takie będzie życzenie strony polskiej, powinniśmy uczestniczyć w finansowaniu takich miejsc, tak jak to miało miejsce w Sobiborze”
– zadeklarowała Roth.
W tym kontekście podkreśliła, że polityka pamięci nie może być przedmiotem politycznych kalkulacji, lecz moralnym obowiązkiem wynikającym z odpowiedzialności historycznej.
Zwrot dzieł sztuki i budowanie zaufania
W rozmowie z DW Roth poruszyła także temat zwrotu dzieł sztuki zagrabionych przez nazistów. Wskazała, że choć formalnie odpowiedzialność spoczywa na niemieckim MSZ, to wspiera wszelkie inicjatywy zmierzające do odzyskania przez Polskę ważnych dla niej obiektów kultury.
„Jestem za tym, aby to, co do nas nie należało, a co jest ważne dla tożsamości Polaków, zostało zwrócone. To byłby gest służący budowie zaufania”
– podkreśla Roth.
Roth przypomniała, że po objęciu funkcji ministra kultury przez Hannę Wróblewską rozmowy w tym zakresie znów nabrały tempa. Choć proces jest skomplikowany i czasochłonny, efekty są widoczne w postaci konkretnych zwrotów.
Marian Turski – symbol pamięci i ostrzeżenia
Rozmowa z DW była również okazją do wspomnienia Mariana Turskiego, zmarłego niedawno byłego więźnia Auschwitz i jednego z najważniejszych głosów pamięci o Holokauście. Roth nazwała go „jednym z najserdeczniejszych i najmądrzejszych ludzi, jakich w życiu spotkała”.
Ministra wspominała wspólną wizytę w Muzeum Polin, uroczystości w Auschwitz, a także osobistą obietnicę posadzenia drzewka pamięci w Buchenwaldzie.
„W ubiegłą sobotę posadziłam drzewko bez niego, wzdłuż drogi, którą więźniowie szli w 'marszu śmierci’. Ostatni raz widziałam go 27 stycznia podczas uroczystości 80. rocznicy wyzwolenia Auschwitz. Był już bardzo chory, ale chciał koniecznie wygłosić przemówienie, w którym ostrzegał przed zagrożeniami”.
Polsko-niemiecki zwrot w relacjach
Claudia Roth nie kryła, że zmiana rządu w Polsce wpłynęła korzystnie na relacje bilateralne. „Okres, gdy w Polsce rządził PiS, i rządy centrolewicowej koalicji Tuska to dwie różne epoki – jak dzień i noc” – oceniła. Współpraca z byłym ministrem Piotrem Glińskim była jej zdaniem trudna, nacechowana konfrontacją.
Po objęciu rządów przez koalicję Donalda Tuska sytuacja uległa diametralnej zmianie. Roth wskazała na konkretne przykłady współpracy, m.in. wsparcie dla Europejskiego aktu o wolności mediów, udział polskich kuratorów w wydarzeniach kulturalnych czy nominację Polki, Katarzyny Wielgi-Skolimowskiej, na czele Federalnej Fundacji Kultury.
Źródła:
- Deutsche Welle – Rozmowa z Claudią Roth (9.04.2025)
- DW-WORLD.DE – Pomnik dla polskich ofiar wojny w Berlinie
- DW – Marian Turski. Ostatnia przemowa w Auschwitz
