Kosiniak-Kamysz o Funduszu Kościelnym
„Jestem zwolennikiem zamiany Funduszu Kościelnego na odpis podatkowy. Uważam to za bardzo dobry sposób pokazujący zaangażowanie”
— powiedział wicepremier, szef MON Władysław Kosiniak-Kamysz.
Podczas warszawskiej konferencji naukowej „Relacje państwo-Kościół. Podstawowe zasady państwa prawa” zwrócił uwagę na kwestie Funduszu Kościelnego, podkreślając jego znaczenie w zakresie zabezpieczenia społecznego, kultury oraz działalności charytatywnej. Podkreślił również, że w obliczu zagrożeń bezpieczeństwa państwa polskiego oraz całej Europy konieczne jest współdziałanie we wszystkich możliwych obszarach (PAP, 2025).
Likwidacja Funduszu Kościelnego – trwająca dyskusja
Wicepremier Kosiniak-Kamysz popiera likwidację Funduszu Kościelnego i zastąpienie go systemem dobrowolnych odpisów podatkowych. Fundusz, utworzony w 1950 roku przez władze PRL, miał rekompensować Kościołowi utracone na rzecz państwa mienie. Od lat 90. stał się jednak źródłem kontrowersji, zwłaszcza że Kościół odzyskiwał także majątki w ramach działań Komisji Majątkowej, której działalność do dziś budzi poważne wątpliwości.
Finansowanie Kościoła po II wojnie światowej
Po II wojnie światowej władze komunistyczne znacjonalizowały znaczną część dóbr kościelnych, a w zamian za utracone majątki utworzyły Fundusz Kościelny. Jego celem było finansowanie działalności Kościoła, w tym świadczeń dla duchownych oraz utrzymania miejsc kultu. Fundusz ten przez dekady funkcjonował jako forma rekompensaty za przejęte nieruchomości, choć jego wysokość była niewspółmierna do wartości utraconych dóbr.
Finansowanie Kościoła po 1989 roku
Po upadku PRL finansowanie Kościoła katolickiego stało się bardziej rozbudowane. W 1989 roku powstała Komisja Majątkowa, której celem miało być zwracanie Kościołowi mienia przejętego przez władze komunistyczne. W praktyce jej działalność okazała się niezwykle kontrowersyjna – wiele decyzji zapadało bez przejrzystych zasad, często na podstawie niepełnych dokumentów. Niektóre nieruchomości trafiły w ręce Kościoła mimo niejasnego statusu prawnego, a w wielu przypadkach zwroty dotyczyły obiektów wykorzystywanych przez instytucje publiczne, co powodowało wieloletnie spory.
Poza Funduszem Kościelnym i zwrotami nieruchomości Kościół korzysta także z szerokiego wsparcia ze strony samorządów lokalnych. Różne inicjatywy religijne, organizacje kościelne czy remonty zabytkowych obiektów sakralnych są często współfinansowane z budżetów gmin i miast. Podobnie administracja państwowa przyczynia się do finansowania działalności Kościoła – czy to poprzez wsparcie dla organizacji charytatywnych, czy finansowanie katechezy w szkołach.
Finansowanie nauki religii – od Kościół nie chciał pieniędzy, ale je przyjął
Początkowo Kościół katolicki w Polsce nie domagał się, aby państwo finansowało naukę religii w szkołach. Prymas Józef Glemp w 1990 roku mówił: „Nie prosiliśmy o pieniądze na katechezę, chcieliśmy jedynie, by religia wróciła do szkół”. Jednak od lat nauczyciele religii są opłacani z budżetu państwa, co generuje ogromne koszty. Każdego roku budżet państwa przeznacza setki milionów złotych na wynagrodzenia dla katechetów, a zajęcia religii są finansowane niezależnie od liczby uczniów uczestniczących w lekcjach.
Kapelani w instytucjach publicznych i państwowych firmach
Jednym z najbardziej kontrowersyjnych obszarów finansowania Kościoła są etaty kapelanów w instytucjach publicznych. Księża zatrudniani są w urzędach, wojsku, policji, straży pożarnej, Lasach Państwowych, ZUS, Urzędzie Skarbowym oraz państwowych spółkach. Szacuje się, że:
- Wojsko Polskie – zatrudnia ok. 130 kapelanów z pensjami odpowiadającymi stopniom oficerskim.
- Szpitale publiczne – posiadają etaty dla duchownych, których wynagrodzenie pokrywa budżet placówki.
- Straż Pożarna – ma w strukturach kilkunastu kapelanów.
- Lasy Państwowe – zatrudniają duchownych jako doradców etycznych.
- ZUS i Urzędy Skarbowe – kapelani są obecni w niektórych oddziałach, choć ich rola budzi kontrowersje.
- Spółki Skarbu Państwa – w niektórych przedsiębiorstwach funkcjonują etaty kapelańskie, choć ich celowość biznesowa nie jest jasna.
Laicyzacja Polski a publiczne finansowanie Kościoła
Pomimo szerokiego wsparcia finansowego ze środków publicznych, Polska przechodzi proces dechrystianizacji. Badania Pew Research Center wskazują, że coraz więcej młodych ludzi odchodzi od praktyk religijnych, a liczba osób identyfikujących się jako katolicy systematycznie spada. W kontekście tych zmian pytania o zasadność finansowania Kościoła ze środków publicznych stają się coraz bardziej istotne.
Finansowanie Kościoła katolickiego w Polsce to temat wieloaspektowy i pełen kontrowersji. Od lat budzi emocje zarówno zwolenników, jak i przeciwników publicznego wspierania instytucji religijnych. Obecnie w obliczu rosnącej laicyzacji oraz coraz większej presji na przejrzystość wydatków publicznych, przyszłość takich mechanizmów jak Fundusz Kościelny, finansowanie katechezy czy etaty kapelanów w instytucjach państwowych wydaje się coraz bardziej niepewna. Dyskusja na ten temat zapewne będzie trwała, a decyzje polityczne w nadchodzących latach mogą diametralnie zmienić sposób, w jaki państwo wspiera Kościół katolicki w Polsce.
