Dwa Światy: nierówności społeczne jako siła napędowa rozwoju ludzkości. Czy Kowalski może przejść na bogatą stronę mocy?

Podział na świat bogatych i biednych to nie przyszłość – to teraźniejszość, która będzie się pogłębiać

Science fiction, ekonomia i biologia potwierdzają, że społeczeństwo jest zbudowane na hierarchii i nie ma sensu z nią walczyć. Akceptacja własnej roli może być kluczem do spokoju i lepszego życia w ramach swojej klasy. Bogaci zawsze będą robić, co chcą – a reszta będzie im w tym pomagać.

Świat, w którym żyjemy, coraz bardziej przypomina równoległe rzeczywistości, zbudowane na dwóch różnych poziomach: jedna warstwa to bogaci, wpływowi i wykształceni, druga – biedni, niewykształceni, pracujący na rozwój systemu, który im samym nie daje szans na awans. Można ten podział uznać za niesprawiedliwy, ale w istocie to naturalna konsekwencja ewolucji społecznej, kapitału i innowacji. Historia pokazuje, że nierówność nie tylko jest nieunikniona, ale wręcz konieczna dla dalszego rozwoju ludzkości.

Czy zatem biedni powinni zaakceptować swoją rolę? Argumenty ekonomiczne, technologiczne i historyczne wskazują, że tak. Proces kumulacji kapitału oraz przewidywania science fiction potwierdzają, że zmierzamy ku systemowi, w którym bogaci będą żyć w niemal odrębnym świecie, korzystając z przywilejów wiedzy, zdrowia i dostępu do zasobów. Biedni natomiast pozostaną w roli pracowników, dawców i uczestników systemu, który służy przede wszystkim elitom.

Kumulacja kapitału i budowanie równoległych światów

Ekonomista Thomas Piketty w swoim dziele „Kapitał w XXI wieku” (2014), wskazuje, że bogactwo nie tylko się kumuluje, ale także coraz bardziej oddziela najbogatszych od reszty społeczeństwa. Proces ten opiera się na prostej zasadzie: osoby, które mają dostęp do kapitału i inwestycji, zarabiają więcej, niż ci, którzy mogą jedynie sprzedawać swoją pracę. Długoterminowe badania wykazują, że w krajach rozwiniętych stopa zwrotu z kapitału jest wyższa, niż wzrost gospodarczy, co oznacza, że majątek bogatych rośnie szybciej, niż dochody klasy średniej i biedniejszych warstw społecznych.

Konsekwencje tego trendu są daleko idące:

• Edukacja: wysokie czesne na prestiżowych uczelniach sprawia, że elity kształcą się w zamkniętym gronie, przekazując przewagę swoim dzieciom.
• Zdrowie: prywatna opieka medyczna daje bogatym dostęp do nowoczesnych terapii, przedłużających życie i poprawiających jakość starzenia się.
• Długość życia: statystyki pokazują, że najbogatsi żyją średnio 10-15 lat dłużej niż najbiedniejsi. W USA mężczyzna z górnych 1% żyje przeciętnie 15 lat dłużej niż ten z dolnych 1%.

Science Fiction? Jednak bardzie science, niż fiction

Literatura i filmy science fiction od dekad przewidują przyszłość, w której ludzkość podzieli się na dwa odrębne światy. Elysium (2013) przedstawia wizję, w której bogaci mieszkają na orbitalnej stacji kosmicznej, a biedni pozostają na zrujnowanej Ziemi, pełniąc funkcje siły roboczej. Podobnie Blade Runner ukazuje metropolie przyszłości, gdzie elita żyje w luksusowych wieżowcach, a proletariat w ciemnych, zatłoczonych slumsach.

Takie podziały są nie tylko metaforyczne, ale także wynikają z realnych trendów:

• Bogaci szukają odizolowania: Dzielnice zamknięte, prywatne wyspy, plany kolonizacji Marsa (Elon Musk).
• Transhumanizm i poprawianie genów: CRISPR, terapia genowa – dostępne tylko dla elity.
• Sztuczna inteligencja i automatyzacja: Bogaci posiadają technologię, biedni pracują lub są zastępowani.

Czy nie jesteśmy świadkami tworzenia się dwóch odrębnych światów? Wydaje się, że jedyną różnicą między science fiction a rzeczywistością jest to, że jeszcze nie osiągnęliśmy ostatecznego etapu – ale kierunek zmian jest jasny.

Rola biednych: dawcy, robotnicy, serwisanci elit

Wiele wskazuje na to, że rola biedniejszych warstw społecznych już teraz jest podporządkowana systemowi, który działa na korzyść elit. Można wyróżnić trzy główne role, jakie spełniają w nowoczesnym społeczeństwie:

Dawcy – w dosłownym i przenośnym znaczeniu. Już dziś biedniejsi częściej oddają organy na transplantacje (często ze względów finansowych), a w przyszłości mogą stać się biologicznymi „częściami zamiennymi” dla bogatych. W Chinach czy Indiach handel organami kwitnie, co pokazuje brutalną prawdę: życie biednych jest dosłownie mniej warte.

Robotnicy – w erze sztucznej inteligencji i automatyzacji klasyczna praca fizyczna staje się coraz mniej potrzebna, ale wciąż są zawody, których maszyny nie mogą w pełni zastąpić: sprzątanie, obsługa techniczna, praca w usługach. Te funkcje pozostaną domeną mniej zamożnych.

Serwisanci elit – podczas gdy bogaci będą podróżować po świecie (i być może w kosmosie), ktoś będzie musiał obsługiwać ich potrzeby – stewardzi, lekarze, nauczyciele, którzy wprawdzie będą wykształceni, ale nigdy nie przekroczą bariery społecznej.

Mosty pomiędzy światami: elitarne przepustki czy iluzja awansu?

Nie oznacza to jednak, że pomiędzy tymi światami nie ma żadnych połączeń. Możemy mówić o kilku rodzajach „mostów”:

• Wyjątkowe jednostki – geniusze z biednych rodzin (np. Elon Musk, Jeff Bezos), którzy dzięki talentowi i wytrwałości przedzierają się do elity.
• Świat rozrywki – sportowcy, muzycy, aktorzy jako nieliczne osoby z niższych klas, którym udaje się przebić do bogactwa.
• Czasowe iluzje równości – media społecznościowe sprawiają, że każdy może „poczuć” się częścią bogatego świata, mimo że w rzeczywistości pozostaje w swojej klasie.

Jednakże te mosty są jedynie wyjątkami potwierdzającymi regułę. W większości przypadków mechanizmy systemowe skutecznie uniemożliwiają realną mobilność społeczną.

Geograficzne granice bogactwa

Obecnie świat już jest podzielony na bogate i biedne kraje, ale przyszłość może ten podział jeszcze bardziej zabetonować. Najprawdopodobniej świat podzieli się na trzy główne strefy:

Supermocarstwa i elitarne enklawy bogactwa

• USA, Chiny, Europa Zachodnia, Japonia, Korea Południowa, Singapur, Australia, niektóre państwa Zatoki Perskiej.
• Infrastruktura oparta na zaawansowanej automatyzacji, genetycznych ulepszeniach, sztucznej inteligencji.
• Elity mieszkające w wysoko zabezpieczonych miastach przyszłości, oddzielonych od reszty populacji barierami ekonomicznymi i fizycznymi (np. zamknięte megamiasta).
• Możliwe oddzielne ekosystemy – prywatne wyspy, stacje orbitalne, podwodne miasta.

Państwa „obsługi” – strefa średniego dochodu

• Indie, Brazylia, Meksyk, Turcja.
• Świadczą usługi dla bogatych, od pracy w fabrykach po outsourcing inteligentnych pracowników w IT i medycynie.
• Te kraje będą rozwinięte, ale zawsze na drugim poziomie – podobnie jak dziś Filipiny są zapleczem outsourcingowym dla Zachodu.

Reszta świata – strefa stagnacji

• Afryka Subsaharyjska, duża część Azji Południowej, Ameryka Środkowa.
• Miejsce eksploatacji surowców i taniej siły roboczej.
• Niedostępność zaawansowanych technologii i edukacji.
• Wysoki poziom migracji – mieszkańcy tych regionów będą desperacko próbować dostać się do lepszego świata, ale zostaną powstrzymani poprzez coraz bardziej zaawansowane systemy kontroli granicznej.

Czy jest szansa, by kraje z ostatniej grupy dołączyły do elity? Patrząc historycznie – bardzo mała. Najbardziej rozwinięte gospodarki XX wieku to nadal te same kraje, które były potęgami w XIX wieku. Kapitał, wiedza i technologia kumulują się w określonych miejscach i są bardzo trudno dostępne dla outsiderów.

Jak przedostać się do elity?

Współczesne podziały klasowe są trudniejsze do przekroczenia niż kiedykolwiek. Nawet jeśli ktoś urodzi się w kraju rozwiniętym, nie oznacza to, że automatycznie wejdzie do elity. Społeczne granice będą określać, kto może awansować do czołówki, a kto pozostanie w dolnych warstwach.

Jakie warunki trzeba spełnić, by się przedostać?

Wrodzony geniusz i wyjątkowe umiejętności

• Przykłady: Elon Musk, Mark Zuckerberg
• W dobie AI i automatyzacji tylko ci, którzy posiadają unikalne umiejętności technologiczne lub naukowe, będą w stanie przejść do elity.

Pochodzenie rodzinne i kapitał społeczny

• Urodzenie się w bogatej rodzinie jest najpewniejszym sposobem na przynależność do elity.
• Bogaci mogą zapewnić swoim dzieciom nie tylko lepszą edukację, ale także dostęp do prestiżowych kręgów biznesowych i politycznych.

Świat rozrywki i sportu

• Wyjątki takie jak aktorzy, muzycy, sportowcy, którzy dzięki swojej wyjątkowej popularności mogą wejść do elity finansowej.
• Jednak jest to ścieżka dla nielicznych i bazująca na loterii talentu.

Awans przez technologie i innowacje

• Założenie przełomowego startupu, opracowanie nowej technologii, stworzenie patentu, który podbije świat.
• Wymaga dostępu do edukacji i kapitału, a więc i tak preferuje już uprzywilejowane jednostki.

Większość społeczeństwa nie będzie miała realnej szansy na wejście do czołówki. Podobnie jak w średniowieczu rzadko zdarzało się, by chłop awansował do szlachty, tak w przyszłości przeskoczenie do elity stanie się niemal niemożliwe.

Granice technologiczne i biologiczne: Ludzie 2.0 kontra Reszta

Jednym z najważniejszych podziałów przyszłości będzie dostęp do technologii poprawiających ludzkie ciało i umysł.

Transhumanizm dla wybranych

• Elity będą mogły korzystać z terapii genowych, neuroimplantów i rozszerzeń mózgu, co da im przewagę intelektualną nad resztą populacji.
• Firmy takie jak Neuralink już pracują nad interfejsami mózg-komputer, które mogą stać się nowym wyznacznikiem elity.

Długość życia jako nowa granica

• Dzięki medycynie regeneracyjnej i terapiom długowieczności bogaci będą mogli żyć o kilkadziesiąt lat dłużej niż reszta populacji.
• Istnieje ryzyko, że pojawi się klasa niemal „nieśmiertelnych” miliarderów, którzy będą gromadzić bogactwo przez całe stulecia, utrwalając swój status.

Cyfrowa nieśmiertelność i światy wirtualne

Bogaci przeniosą swoją świadomość do cyfrowych światów, podczas gdy reszta ludzkości pozostanie uwięziona w biologicznym ciele, starzejącym się i umierającym.

Dwie planety

• Geograficznie: Bogaci żyją w megamiastach, oddzieleni od biednych krajów i terenów eksploatacji.
• Społecznie: Elita się zamyka, dostęp do niej mają nieliczni wybrańcy.
• Technologicznie: Transhumanistyczne ulepszenia dają przewagę bogatym, zamieniając ich w nadludzi.

Dwa światy już istnieją – pytanie brzmi nie „czy”, ale „jak szybko” całkowicie się od siebie odizolują. Możemy spodziewać się przyszłości, w której bogaci rzeczywiście żyją niemal jak na innej planecie – czy to w luksusowych enklawach, czy w cyfrowej nieśmiertelności, czy może dosłownie… na Marsie.

Akceptacja roli jako klucz do spokoju społecznego?

W kontekście tych wszystkich argumentów, można zadać pytanie: czy biedni nie powinni po prostu zaakceptować swojej roli i skupić się na maksymalizacji komfortu w ramach dostępnych im warunków? Zamiast walczyć z systemem, który i tak się nie zmieni, mogą znaleźć sens w wykonywaniu swoich ról społecznych, czerpiąc satysfakcję z mniejszych osiągnięć.

Historia pokazuje, że społeczeństwa, które zaakceptowały hierarchię, rozwijały się sprawniej i stabilniej. Podziały społeczne istniały zawsze – starożytny Rzym, feudalna Europa czy współczesny kapitalizm – i zawsze zwyciężała grupa trzymająca władzę. Może akceptacja tej rzeczywistości jest kluczem do uniknięcia frustracji i niepotrzebnych buntów.