Mit wielkiej metropolii: prawdziwe samorządowe bogactwo Polski kryje się na prowincji

Kleszczów deklasuje Warszawę, Polkowice – Wrocław. Nawet gminy wiejskie bywają bogatsze od dużych polskich miast!

Powszechnie, stereotypowo przyjmujemy, że wielkie miasto to także wielkie budżety, które można przeznaczyć na potrzeby mieszkańców. Warszawa, Kraków czy Wrocław są od dekad przedstawiane jako finansowe samorządowe potęgi, w których mieszkańcy opływają w dostatki dzięki potężnym lokalnym budżetom. Jednak, kiedy odrzucimy te uproszczenia i przyjrzymy się twardym danym Ministerstwa Finansów, obraz ten ulega radykalnej zmianie. Okazuje się, że to nie ratusz stolicy, ale urzędy w niewielkich gminach dysponują największą siłą nabywczą w przeliczeniu na jednego obywatela.

Kluczem do zrozumienia tego fenomenu jest dochód per capita, czyli kwota, jaka przypada na jednego mieszkańca po podzieleniu całkowitego budżetu przez liczbę mieszkańców. To właśnie ten wskaźnik, a nie sama liczba miliardów w budżecie, decyduje o tym, jak bardzo „dopieszczony” może zostać lokalny podatnik. Podczas gdy metropolie walczą z gigantycznymi kosztami utrzymania wielkomiejskiej infrastruktury, lokalne samorządowe tygrysy budują dla swoich społeczności standard życia, o którym mieszkańcy największych miast mogą jedynie pomarzyć.

Współczesna mapa zamożności Polski okazuje się niezmiernie fascynująca. Rozbieżności pomiędzy prowincją a metropoliami są uderzające – liderzy rankingu dysponują kwotami, które niemal trzykrotnie przewyższają możliwości finansowe Warszawy.

Pokazują to dane z 2023 i 2024 roku, które przedstawiają poziom dochodów mniejszych ośrodków. Poniższa tabela ilustruje przepaść między Warszawą a najbogatszymi małymi samorządami:

Podróże

Obwodnica Aglomeracji Warszawskiej – mieszkańcy chcą i nie chcą jednocześnie

Stereotyp wielkiego miasta: Czy Warszawa naprawdę jest bogata?

Najbardziej powszechnym mitem jest chyba przekonanie, że wielomiliardowy budżet metropolii automatycznie przekłada się na komfortowe życie mieszkańców. Warszawa, dysponująca budżetem przekraczającym 25 miliardów złotych, wydaje się być potęgą poza czyimkolwiek zasięgiem. Jednak gdy podzielimy te pieniądze przez blisko dwa miliony mieszkańców, okazuje się, że realna siła samorządu jest mocno ograniczona. Metropolie są bowiem obciążone gigantycznymi kosztami stałymi, których małe gminy praktycznie nie znają.

Utrzymanie sieci metra, setek kilometrów torowisk tramwajowych, wielkich szpitali, teatrów i muzeów o znaczeniu ogólnokrajowym to wydatki, które potężnie obciążają miejską kasę. Dodatkowym ciężarem w przypadku Warszawy jest tzw. janosikowe, czyli przymusowa wpłata do budżetu państwa na rzecz biedniejszych regionów. Warszawa co roku oddaje w ten sposób miliardy złotych, co drastycznie obniża jej potencjał inwestycyjny. W efekcie, mimo ogromnych wpływów z podatków, stolica często musi oszczędzać na rozmaitych usługach komunalnych, takich jak na przykład częstotliwość kursowania autobusów czy remonty chodników.

Kolejnym problemem metropolii są dojeżdżający mieszkańcy okolicznych miejscowości. Codziennie do największych miast wjeżdżają setki tysięcy osób z ościennych powiatów. Korzystają oni z dróg, parków, oświetlenia i komunikacji miejskiej, ale ich podatki zasilają budżety ich rodzimych gmin. To sprawia, że metropolia musi finansować infrastrukturę dla znacznie większej liczby ludzi, niż wykazują oficjalne statystyki ludności. W praktyce oznacza to, że mieszkańcy aglomeracji dotują standard życia osób dojeżdżających z zewnątrz.

Wielkie miasta są również najbardziej narażone na wahania koniunktury i zmiany w systemie podatkowym na szczeblu centralnym. Reformy obniżające podatki dochodowe uderzają przede wszystkim w budżety metropolii, które opierają się na udziale w PIT. To powoduje, że dochody samorządów wielkomiejskich są mniejsze. Mieszkaniec metropolii często żyje w złudzeniu bogactwa swojego miasta, podczas gdy w rzeczywistości korzysta z usług, które są coraz droższe, bardziej obciążone długiem i niedofinansowane.

Biznes / News / Społeczeństwo

Pierwszy akt oskarżenia w sprawie Collegium Humanum. Oskarżeni politycy, rektorzy, wykładowcy i prezydent Wrocławia Jacek Sutryk

Lokalne samorządowe tygrysy

Prawdziwa finansowa elita Polski znajduje się poza aglomeracjami. Czasem w naprawdę zaskakujących miejscach na mapie Polski. To właśnie tam spotkamy lokalne samorządowe tygrysy – gminy, które dzięki zasobom naturalnym, przemysłowi lub specyficznemu położeniu stały się finansowymi potęgami. Najlepszym przykładem jest Kleszczów (35 603,05 zł na mieszkańca), gdzie dochód na mieszkańca deklasuje stolicę niemal trzykrotnie. Skąd biorą się te pieniądze? Kluczowym źródłem dochodów są wpływy z podatków płaconych przez sektor energetyczny, przede wszystkim kopalnię i elektrownię Bełchatów.

Z danych Ministerstwa Finansów wynika, że w 2023 roku ponad 140 mln zł dochodów gminy Kleszczów pochodziło z podatku od nieruchomości, którego zdecydowaną większość stanowiły wpłaty od podmiotów związanych z energetyką. Dodatkowo gmina uzyskała kilka milionów złotych z opłat eksploatacyjnych wynikających z działalności górniczej..

Podobny mechanizm, ale oparty na rencie turystycznej, widzimy w gminach nadmorskich. Krynica Morska (20 566,48 zł na mieszkańca) oraz Rewal (20 896,63 zł na mieszkańca) to jednostki, które mają zaledwie po kilka tysięcy mieszkańców, ale posiadają infrastrukturę zdolną przyjąć setki tysięcy turystów rocznie. Podatki od wielkich hoteli, pensjonatów i wpływy z opłat uzdrowiskowych sprawiają, że ich dochody własne są nieproporcjonalnie wysokie. Dzięki temu burmistrz małej gminy nadmorskiej dysponuje większą swobodą finansową w relacji do potrzeb swoich współziomków niż prezydent milionowego miasta.

Istnieją również gminy takie jak Sopot (12 956,83 zł na mieszkańca) czy podwarszawska Podkowa Leśna (9 560,40 zł na mieszkańca), które korzystają na sąsiedztwie metropolii i przyciąganiu bogatszych podatników. Dzięki temu samorząd nie musi walczyć o przetrwanie, lecz zajmuje się dopieszczaniem lokalnej estetyki i jakości życia.

Warto zauważyć, że te gminy mają znacznie wyższą elastyczność wydatków niż metropolie. Ich nadwyżka operacyjna – czyli pieniądze, które zostają po zapłaceniu wszystkich rachunków za prąd, pensje i sprzątanie – jest procentowo znacznie większa. To pozwala im często na realizowanie inwestycji z własnej kieszeni, bez oglądania się na budżety centralne czy fundusze unijne. W małej, bogatej gminie proces od pomysłu do realizacji np. nowej hali sportowej czy nowoczesnego basenu może być znacznie krótszy, niż gdzieś indziej.

Biznes / Dom i ogród / News

Jakie mieszkanie mogliśmy kupić za średni kredyt hipoteczny w 2025 roku?

Mieszkańcy jak pączki w maśle: przywileje zamożnej gminy

Gdy samorząd jest bogaty, przeciętny Kowalski odczuwa to bezpośrednio we własnym portfelu i codziennym komforcie. W gminach zaliczanych do „finansowej ekstraklasy” mieszkańcy żyją jak pączki w maśle. Przedstawiając system bezpośrednich korzyści finansowych dla mieszkańców możemy zacząć od transportu. Bezpłatna komunikacja miejska w Polkowicach to fenomen chyba na skalę kraju – komunikacja jest bezpłatna, zasięg darmowych autobusów wykracza poza granice miasta, obejmując sąsiednie gminy, takie jak Ścinawa, Rudna czy Chocianów. To sprawia, że lokalna mobilność jest całkowicie darmowa dla tysięcy ludzi, co generuje oszczędności rzędu kilkuset złotych rocznie w domowych portfelach.

Wsparcie edukacji, hobby i zainteresowań mieszkańców w najbogatszych gminach to także zupełnie inny poziom. W Polkowicach i Kleszczowie rodzice nie muszą dopłacać do zajęć dodatkowych – gmina finansuje native speakerów w szkołach, naukę zaawansowanego programowania oraz profesjonalne treningi sportowe. Przykładem są darmowe zajęcia karate czy sekcje sportowe KS Polkowice, gdzie dzieci i młodzież trenują bez opłat członkowskich, które w dużych miastach są barierą dla wielu rodzin. Co więcej, standardem są darmowe kolonie i wycieczki zagraniczne dla uczniów, mocno, czasem nawet w 100 procentach dofinansowywane przez gminy.

Opieka zdrowotna w „samorządowych eldorado” wykracza daleko poza to, co oferuje NFZ. W Kleszczowie i Polkowicach standardem jest dodatkowa darmowa opieka medyczna, która obejmuje nie tylko podstawowe badania i i usługi. Mieszkańcy mają dostęp do bezpłatnej stomatologii, ortodoncji dla dzieci oraz rehabilitacji, a lokalne przychodnie dysponują nowoczesnym sprzętem diagnostycznym. Samorządy te regularnie finansują również dodatkowe programy profilaktyczne i szczepienia, stając się de facto drugim płatnikiem za zdrowie swoich obywateli.

Rekreacja i ekologia domykają katalog przywilejów, które sprawiają, że życie w bogatej gminie jest tańsze i przyjemniejsze. Słynny kleszczowski Solpark to obiekt, w którym mieszkańcy korzystają ze znacznych zniżek na baseny, sauny i siłownie, płacąc ułamek komercyjnej ceny biletu. Jednocześnie gminy te oferują najbardziej hojne w Polsce programy proekologiczne. Dotacje do fotowoltaiki i termomodernizacji często pokrywają blisko 100% kosztów inwestycji. Mieszkaniec wymienia piec, montuje panele i ociepla dom, nie angażując własnych środków, co drastycznie obniża rachunki za energię.

Podatkowy raj lokalny: Gdzie Kowalski płaci najmniej?

Ostatnim mitem o bogatym mieście są dofinansowywane przez urząd podatki lokalne. W Warszawie czy Gdańsku stawka podatku od nieruchomości za metr kwadratowy mieszkania wynosi ok. 1,15 zł (maksymalna stawka ustawowa). Gdy w Tarnowie Podgórnym radni utrzymują ją na poziomie ok. 0,80–0,95 zł, a w Kleszczowie stawka ta jest niemal o połowę niższa niż w stolicy i oscyluje w granicach 0,60–0,75 zł

To samo dotyczy opłat za śmieci, wodę i ścieki. W bogatych gminach samorząd często stosuje dopłaty do taryf wodno-kanalizacyjnych, dzięki czemu mieszkaniec płaci za metr sześcienny wody ułamek kosztów rzeczywistych.

Porównanie kosztów – wybrane gminy

Podsumowując, dane o dochodach samorządów brutalnie weryfikują nasze wyobrażenia o lokalnej zamożności. Jeśli szukacie miejsca, w którym podatki pracują dla Was, a nie na utrzymanie biurokracji i długów aglomeracji, warto patrzeć na mniejsze miejscowości z wysokim dochodem na głowę. To tam mieszkańcy mogą cieszyć się standardem życia, który często deklasuje metropolitalny niby-blichtr, hałas i korki.

Natalia Zagrzebska