Choć kojarzymy je głównie z eleganckimi doniczkami, storczyki w naturze prowadza skomplikowaną grę z zapylaczami – oferując im wosk, zapach i… iluzję.
Storczyki (Orchidaceae) to jedna z najliczniejszych rodzin roślin na świecie, obejmująca ponad 25 tysięcy gatunków i 800 rodzajów. Występują na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, jednak największe ich zróżnicowanie obserwujemy w tropikalnych lasach Ameryki Południowej i Środkowej. W Polsce najczęściej hodujemy je jako rośliny doniczkowe. Ich efektowne kwiaty i egzotyczna uroda od lat fascynują botaników, ogrodników i miłośników roślin ozdobnych.
Jednak to, co najciekawsze w storczykach, nie zawsze widać na pierwszy rzut oka. W naturalnym środowisku storczyki prowadza fascynujący „dialog” z owadami – zapylaczami. Jak pokazują najnowsze badania zespołu z Uniwersytetu Warszawskiego, rośliny te potrafią nie tylko nagradzać swoich gości nektarem czy woskiem, ale także ich skutecznie oszukiwać.
„Storczykowate osiągnęły w tym zakresie prawdziwe mistrzostwo”
– podkreśla prof. dr hab. Małgorzata Stpiczyńska z Ogrodu Botanicznego UW.
Wosk, żywice i zapach zamiast nektaru
Zapylacze, takie jak pszczoły, motyle, muchy czy chrúsciki, wchodzą w relację z kwiatami storczyków przede wszystkim w celu zdobycia pokarmu. Jednak wiele gatunków storczyków z podplemienia Laeliinae (do którego należy m.in. znana Katleja) wytwarza nie tylko nektar.
„Niektóre storczyki oferują wosk lub olejki eteryczne. Pszczoły storczykowe zbierają je do produkcji feromonów, natomiast samice innych gatunków używają wosków i żywic do budowy gniazd”
– wyjaśnia prof. Stpiczyńska. Substancje te są hydrofobowe, dzięki czemu chronią przed wilgocią, a żywice dodatkowo zawierają związki o działaniu przeciwgrzybiczym i przeciwdrobnoustrojowym.
Te dodatkowe „nagrody” pokazują, że relacja storczyk – zapylacz może być bardziej złożona niż prosty schemat: nektar za zapylenie. Czasem nagroda jest bardziej funkcjonalna niż odżywcza, a czasem w ogóle jej nie ma.
Kwiatowe oszustwa
Nie wszystkie storczyki grają fair.
„Oszustwa kwiatowe polegają na imitacji nagród kwiatowych (nektaru, pyłku) lub podobieństwa do gatunków nektarujących, kwitnących w bliskim sąsiedztwie storczyków beznektarowych”
– tłumaczy prof. Stpiczyńska.
Kwiaty storczyków potrafią naśladują zapach i kształt samic owadów, by zwabić samce. Niektóre storczyki z rodzaju Dracula przypominają wyglądem owocniki grzybów, w których muchówki składają jaja. W ten sposób owady dają się zwieść i przenoszą pyłek dalej, mimo braku korzyści.
Jak podkreśla badaczka:
„Rośliny potrafią dokonywać selekcji gości kwiatowych, np. zmieniając skład chemiczny zapachu lub dodając metabolity o działaniu psychoaktywnym”.
To forma subtelnej manipulacji biologicznej, dzięki której storczyki skutecznie zapewniają sobie sukces reprodukcyjny.
Brazylijskie badania w naturalnym środowisku
Międzynarodowy zespół botaników, w tym prof. Stpiczyńska, prowadził badania storczyków w bagiennych lasach w okolicach Guatapary w południowo-wschodniej Brazylii. Obserwacje trwały przez wiele tygodni i łącznie 180 godzin.
„Rejestrowaliśmy odwiedziny zapylaczy kamerami cyfrowymi, analizowaliśmy budowę kwiatów, struktur wydzielniczych i ich zapach. Prowadziliśmy również analizy histochemiczne, wykrywające obecność związków chemicznych w strukturach nagradzających”
– relacjonuje naukowczyni.
Czytaj też: Czy można palić gałęzie na własnej działce w 2025 roku? Sprawdź, zanim dostaniesz mandat do 30 tys. zł
Wyniki pokazały, że wiele gatunków storczyków oferuje wosk jako nagrodę. Jego obecność była dotychczas ignorowana, ponieważ skupiano się na nektarze. Tymczasem wosk, podobnie jak żywica, odgrywa kluczową rolę w biologii zapylaczy.
Storczyk w domu i w przyrodzie
Choć w domu najczęściej widzimy jedynie estetyczne walory storczyków, warto wiedzieć, że nawet te rośliny doniczkowe mogą być inspiracją do refleksji nad złożonością przyrody. Storczyki wymagają specyficznej pielęgnacji:
- najlepiej rosną w rozproszonym świetle
- podlewamy je rzadko, ale obficie, najlepiej co 7–10 dni
- lubią wilgotne powietrze, warto je zraszać
- wymagają przewiewnego podłoża, np. z kory
Jednocześnie są roślinami wrażliwymi na zmiany środowiska.
„Storczyki to rośliny rzadkie i narażone na wyginięcie. Ich sukces reprodukcyjny często zależy od zapylaczy, które także wymagają ochrony – zwłaszcza w dobie kryzysu klimatycznego”
– podkreśla prof. Stpiczyńska.
Wnioski z badań
Praca opublikowana w „The Science of Nature” otwiera nowy rozdział w badaniach nad storczykami. Jak zapowiada badaczka, kolejna publikacja – tym razem w „BMC Plant Biology” – obejmie aż 40 gatunków i pogłębi wnioski dotyczące nagród kwiatowych i strategii zapylania.
Wyniki tych prac mają nie tylko znaczenie naukowe, ale również praktyczne. Zrozumienie mechanizmów zapylania może przyczynić się do skuteczniejszej ochrony zarówno storczyków, jak i ich zapylaczy.
Storczyki uczą pokory
W obliczu zmian klimatycznych i degradacji środowiska naturalnego, każdy przejaw wzajemności w przyrodzie staje się światłem nadziei. Storczyki, z pozoru delikatne, są jednocześnie wyrafinowanymi strategami przetrwania. Pokazują, jak natura potrafi się adaptować i reagować na zmiany, wykorzystując najbardziej zaskakujące mechanizmy.
Źródła:
- The Science of Nature, 2025
- serwisnaukowy.uw.edu.pl
- Prof. dr hab. Małgorzata Stpiczyńska – komentarze i badania własne
