Biblioteka Narodowa połączyła średniowieczne manuskrypty z AI. Na infolinii Automaton Vocis można posłuchać, jak brzmiała dawna Polska.
Automaton Vocis – wirtualny Polak z XV wieku odbiera telefon
Zadzwoń pod numer (+48) 880 120 752, a odezwie się ktoś, kto mógłby być Twoim praprzodkiem z Małopolski. Mówi archaiczną polszczyzną, zna Psałterz Floriański i Kazania Świętokrzyskie, ale rozumie Twoje współczesne pytania.
Tak właśnie działa Automaton Vocis – projekt Biblioteki Narodowej, SEC Newgate CEE i SentiOne, który łączy sztuczną inteligencję z dziedzictwem językowym polskiego średniowiecza.
To nie jest zwykły bot infolinii, tylko wirtualny średniowieczny Kowalski – typowy wykształcony mieszkaniec Małopolski sprzed 600 lat, który potrafi rozmawiać z XXI-wiecznym odbiorcą o języku, literaturze, wierze i życiu codziennym dawnych Polaków.
Biblioteka Narodowa i partnerzy stworzyli „człowieka z pergaminu”
Za pomysł odpowiada Biblioteka Narodowa, która od prawie wieku gromadzi, chroni i opracowuje najstarsze polskie teksty. W realizacji pomogły dwie firmy: agencja SEC Newgate CEE, odpowiedzialna za koncepcję kreatywną i promocję, oraz SentiOne, która dostarczyła technologię konwersacyjnej AI.
Wspólnie opracowali postać Automaton Vocis – inteligentnego rozmówcy, którego „językowy umysł” został wytrenowany na autentycznych średniowiecznych źródłach z zasobów Biblioteki Narodowej. To nie tylko głos stylizowany na dawne czasy, ale też osobowość – ktoś, kto zna świat Jana Długosza, Kazimierza Wielkiego i Mikołaja z Wilkowiecka, a przy tym potrafi zrozumieć, o co pyta współczesny rozmówca.
Jak mówi Automaton Vocis – wirtualny mieszkaniec średniowiecznej Małopolski
Twórcy projektu określają bota jako „średniowiecznego Kowalskiego z Małopolski” – wykształconego, oczytanego w psalmach i kronikach mieszkańca XV wieku, który zna świat klasztorów, dworów i pierwszych szkół parafialnych. To postać językowo autentyczna, ukształtowana na bazie manuskryptów i modlitw z epoki, ale zdolna do rozmowy z człowiekiem XXI wieku.
Można więc z nim porozmawiać o dawnym języku, religii, literaturze czy obyczajach, jednak jego wiedza kończy się tam, gdzie zaczyna współczesność. Nie ma pojęcia o promocjach w Biedronce, pogodzie na Teneryfie ani chińskich samochodach elektrycznych – i właśnie to jest w nim najbardziej urocze.
Dla niego współczesny świat to kraina cudów: lotnictwo, elektryczność czy internet to rzeczy bardziej niepojęte, jak alchemiczne kamienie filozoficzne.
Dlatego rozmowa z Automaton Vocis to nie sposób na uzyskanie praktycznej informacji, lecz językowa zabawa – okazja, by sprawdzić, co wie i jak odpowiada wirtualny mieszkaniec średniowiecznej Polski.
Dzwoniąc pod numer infolinii, można przekonać się, że sztuczna inteligencja potrafi być zaskakująco naiwna, jeśli ograniczy się jej horyzont jedynie do ograniczonych źródeł literackich.
Biblioteka Narodowa – skarbnica polskiego języka i literatury
Za „językowy mózg” Automaton Vocis odpowiadają zasoby Biblioteki Narodowej – instytucji, która od prawie wieku pełni rolę strażnika polskiej kultury i języka. Powołana w 1928 roku, dziś jest jednym z największych ośrodków naukowych w Europie, łącząc archiwum rękopisów i druków z nowoczesnym centrum digitalizacji.
Zbiory Biblioteki Narodowej obejmują ponad 9 milionów jednostek, w tym około 30 tysięcy rękopisów, 160 tysięcy starych druków i setki tysięcy map, grafik i dokumentów muzycznych. To właśnie w tych zbiorach znajduje się serce polskiego dziedzictwa językowego – teksty, na których szkolono językową część bota Automaton Vocis.
Źródła średniowiecznej polszczyzny
Trzon zbioru, który posłużył do trenowania AI, stanowią najstarsze zabytki języka polskiego, pokazujące, jak rodził się nasz język pisany. Wśród nich znalazły się:
- Psałterz Floriański – powstały na przełomie XIV i XV wieku trójjęzyczny rękopis (po łacinie, polsku i niemiecku), który po raz pierwszy postawił polszczyznę na równi z językami kultury Zachodu.
- Kazania Świętokrzyskie – najstarszy zabytek prozy polskiej, datowany na ok. 1270 rok. Pokazuje język żywy, emocjonalny, a nie dworski.
- Biblia królowej Zofii (Szaroszpatacka) – pierwszy pełny przekład Pisma Świętego na język polski, stworzony w XV wieku.
- Modlitwy, pieśni, przysięgi i rotuły sądowe – pokazują codzienny język mieszkańców średniowiecznej Polski: urzędowy, ale zrozumiały i pełen zwrotów potocznych.
Język dawnych ksiąg w cyfrowym wydaniu
Rękopisy zostały przekształcone w cyfrowe wersje, dzięki czemu AI mogła analizować ich składnię, morfologię i fonetykę. Model uczony był nie tylko rozpoznawania słów, lecz także intencji wypowiedzi i kontekstu emocjonalnego – tak, by język sprzed ośmiuset lat mógł brzmieć naturalnie w XXI wieku.
Dzięki temu Automaton Vocis mówi językiem, który brzmi jak dawny, ale pozostaje zrozumiały. Jego wypowiedzi mają rytm psalmu i klarowność kazania, a jednocześnie potrafią przekazać prostą myśl w sposób, który przypomina rozmowę z uczonym kronikarzem sprzed wieków.
Właśnie dlatego Biblioteka Narodowa jest nie tylko archiwum – lecz żywym źródłem języka, który dzięki technologii może przemówić do współczesnych głosem swoich dawnych czytelników.
Jak mówi Automaton Vocis – AI stylizowana na mieszkańca Małopolski
Twórcy określają bota jako „średniowiecznego Kowalskiego z Małopolski” – człowieka z klasą, wykształconego, dobrze obeznanego z ówczesną literaturą i religią. To nie duch ani lektor, lecz wirtualna osobowość, która opowiada o świecie, w którym język dopiero się formował.
Jego polszczyzna jest melodyjna, z miękkim rytmem, często oparta na zdaniach podrzędnych i poetyckich zwrotach. Używa słów takich jak mniemać, zasię, ćmić czy wżdy, ale wplecionych w zrozumiały kontekst.
Słuchając, ma się wrażenie, że rozmawia się z mnichem, kronikarzem lub nauczycielem z Krakowa – kimś, kto zna łacinę, ale nie ma problemu, by wyjaśnić rzeczy współczesne.
AI w służbie kultury – nowoczesność, która ożywia dawne słowo
Dyrektor Biblioteki Narodowej, Tomasz Makowski, tłumaczy:
„Przewrotność promocji Jam Posełkini Jego wynika z faktu, że technologia AI, która na co dzień służy do automatyzacji obsługi klienta, została przez nas wykorzystana do rekonstrukcji i ożywienia staropolszczyzny.”
Jak podkreśla Makowski, celem projektu nie jest tylko pokazanie nowinki technologicznej, lecz zachęcenie ludzi do rozmowy z historią – dosłownie. To przykład, jak sztuczna inteligencja może wspierać edukację, popularyzować dziedzictwo narodowe i uczyć szacunku do języka.
Feminatywy w średniowieczu – „Jam posełkini jego” nie jest wymysłem XXI wieku
Automaton Vocis chętnie opowiada o zjawiskach językowych sprzed wieków, które dziś budzą kontrowersje. Jednym z nich są żeńskie formy gramatyczne.
W Psałterzu Floriańskim Maryja odpowiada aniołowi słowami: „Jam posełkini jego”. W innych tekstach znajdziemy prorokini, mniszkę czy walecznicę.
Makowski dodaje:
„W najstarszych tekstach odnaleźć można dowody, że język polski od samego początku z łatwością tworzył żeńskie formy gramatyczne. To, co dziś wydaje się nowe, było w naszym języku naturalne.”
Dzięki takim wątkom infolinia staje się nie tylko ciekawostką, ale żywą lekcją historii języka.
Wystawa „Jam Posełkini Jego” – język, emocje i duch średniowiecza
Infolinia to część promocji wystawy „Jam Posełkini Jego. Język i emocje polskiego średniowiecza”, otwartej od 22 października 2025 r. do 31 maja 2026 r. w Pałacu Rzeczypospolitej w Warszawie.
Ekspozycja jest bezpłatna i prezentuje najstarsze zachowane teksty w języku polskim, ukazując, jak bardzo emocjonalny, ekspresyjny i ludzki był język naszych przodków.
Rozmowa z przeszłością potrwa do końca roku
Numer (+48) 880 120 752 będzie czynny do końca 2025 roku. Każdy może zadzwonić i porozmawiać z wirtualnym średniowiecznym Polakiem – człowiekiem z pergaminu, który pamięta czasy Kazimierza Wielkiego, ale potrafi odpowiedzieć na pytanie o współczesny język.
To wyjątkowy projekt, który łączy sztuczną inteligencję i kulturę, pokazując, że rozmowa o przeszłości wcale nie musi być muzealna – może być interaktywna, z poczuciem humoru i głosem, który brzmi, jakby wrócił z XV wieku prosto na infolinię.
Źródła:
- Biblioteka Narodowa
- SEC Newgate CEE
- SentiOne
