W Black Friday rośnie presja na szybkie decyzje zakupowe. UOKiK ostrzega przed fałszywymi promocjami, pułapkami „kup teraz, zapłać później” i innymi trikami sprzedawców.
Black Friday: święto obniżek czy wielka iluzja promocji?
Choć Black Friday wydaje się świętem niskich cen, jego współczesna forma ma coraz mniej wspólnego z realnymi okazjami, a coraz więcej z presją marketingową, która zmusza konsumentów do szybkich, emocjonalnych decyzji. Samo zjawisko narodziło się w Stanach Zjednoczonych w połowie XX wieku, kiedy sklepy zaczęły wykorzystywać weekend po Święcie Dziękczynienia do wyprzedaży stanów magazynowych. W kolejnych dekadach rozrosło się do formatu globalnego i zostało przyjęte również w Europie, w tym w Polsce.
W naszym kraju Black Friday upowszechnił się na dobre dopiero po 2016 roku, kiedy duże platformy e-commerce zaczęły importować amerykański model akcji promocyjnych. Różnica polega jednak na tym, że w USA przeceny dotyczą realnych nadwyżek magazynowych, a w Polsce często są efektem wcześniejszego podniesienia cen lub zastosowania trików rabatowych. Z danych Deloitte wynika, że rzeczywisty poziom obniżek w Polsce w Black Friday w ostatnich latach oscylował między 3 a 6 procent, a więc znacznie mniej niż sugerowane plakietki typu „-70%”.
Według najnowszych badań Providenta, przeciętny Polak planuje wydać w okresie Black Friday około 600–800 zł. Jednocześnie 42 procent respondentów deklaruje, że kupuje rzeczy, których nie planowało, a 27 procent przyznaje, że później żałuje swoich decyzji. UOKiK ostrzega, że to właśnie takie impulsywne zakupy są najbardziej podatne na manipulacje cenowe, fałszywe okazje oraz pułapki finansowe.
Presja promocji i wzrost wydatków reklamowych sklepów
Black Friday to także czas wyjątkowo agresywnych działań marketingowych ze strony firm. Branża handlowa ma w listopadzie najwyższe budżety reklamowe w roku, zwłaszcza w sektorze elektroniki i e-commerce. Według raportu IMM oraz domu mediowego Starcom, wydatki reklamowe branży handlowej w listopadzie przekraczają 350–400 mln zł, co oznacza wzrost o kilkadziesiąt procent względem października. To tłumaczy, dlaczego konsumenci bombardowani są reklamami na każdym kroku.
UOKiK podkreśla, że ta intensywna presja sprzedażowa ma jeden cel: skłonić klientów do szybkiego i bezrefleksyjnego zakupu. Jak wskazuje prezes Urzędu Tomasz Chróstny,
„Black Friday już tuż tuż, a wraz z nim fala promocji, która potrafi porwać nawet najbardziej przezornych i oszczędnych konsumentów. W tej gorączce zakupów i silnej presji, jaka na nas oddziałuje, starajmy się podejmować uważne i rozsądne decyzje. Zawsze na chłodno, dając sobie czas.”
Zdaniem analityków rynkowych reklamy oparte na haśle „najniższe ceny w roku” działają szczególnie silnie, ponieważ odwołują się do emocji i lęku przed utratą okazji. Jednocześnie dane porównywarek cen wskazują, że w wielu przypadkach ceny produktów w listopadzie niewiele różnią się od tych z września lub października. To potwierdza tezę, że presja marketingowa wywołuje wrażenie wyjątkowości, które nie zawsze ma pokrycie w rzeczywistości.
MEGA zniżki? Sprawdź najniższą cenę z 30 dni
Jednym z najważniejszych narzędzi, które chroni konsumentów przed fikcyjnymi promocjami, jest obowiązek informowania o najniższej cenie z 30 dni przed obniżką. Przepisy te wprowadzono w Polsce i całej Unii Europejskiej w ramach dyrektywy Omnibus. Powodem był powszechny proceder zawyżania cen tuż przed wyprzedażami po to, by rabat wyglądał bardziej atrakcyjnie.
UOKiK wielokrotnie interweniował w sprawach nieprawidłowego oznaczania cen. W 2023 roku kontrole wykazały, że w 58 proc. sprawdzonego asortymentu ceny były oznaczone nieprawidłowo. Sklepy często eksponowały wyłącznie cenę przebitą i procent rabatu, pomijając informację o historycznej najniższej cenie. Z tego powodu konsumenci nie byli w stanie ocenić, czy zniżka jest realna.
Prezes Urzędu przypomina:
„Obniżki cen powinny być jasno i czytelnie oznaczone, podobnie jak warunki dostępności towarów, dostaw i płatności. Porównujmy cenę bieżącą z najniższą ceną z 30 dni, aby zweryfikować, czy promocja jest dla nas rzeczywiście korzystna.”
To jedno z kluczowych przesłań UOKiK na tegoroczny Black Friday. Warto pamiętać, że informacja o najniższej cenie musi być dostępna zarówno w sklepach stacjonarnych, jak i internetowych, w tym na platformach e-commerce i w aplikacjach mobilnych.
SUPER okazje z końca świata: ryzyko dropshippingu i zakupów spoza UE
W okresie Black Friday rośnie liczba reklam, które sugerują, że produkt jest wysyłany z Polski, podczas gdy w rzeczywistości pochodzi z Chin lub innych krajów spoza Unii Europejskiej. Przykładów nie brakuje: polsko brzmiące nazwy sklepów, slogany o „likwidacji magazynu”, a nawet zdjęcia polskich hal i magazynów, które nie mają nic wspólnego z faktycznym sprzedawcą.
W rzeczywistości wiele z tych stron działa w modelu dropshippingu, gdzie platforma jest tylko pośrednikiem, a za wysyłkę i jakość produktu odpowiada zewnętrzny dostawca. W razie problemów konsumenci mają ograniczone możliwości dochodzenia roszczeń.
Raport UOKiK dotyczący zakupów na platformach międzynarodowych wskazuje, że czas dostawy produktów spoza UE wynosi średnio 18–32 dni, a realna jakość towarów często odbiega od opisów. Urząd przestrzega przed takimi „SUPER okazjami”, podkreślając, że fałszywe promocje dotyczą najczęściej elektroniki, biżuterii, odzieży i gadżetów RTV.
Pułapki „Kup teraz, zapłać później”: HIPER łatwe zadłużenie
Usługi BNPL (Buy Now Pay Later), w Polsce promowane jako „Kup teraz, zapłać później”, zdobywają ogromną popularność szczególnie w listopadzie. Z raportu Krajowego Rejestru Długów wynika, że korzysta z nich już ponad 2,2 mln Polaków, a 38 procent deklaruje, że wybiera tę formę płatności częściej podczas sezonu wyprzedaży.
Choć reklamy podkreślają wygodę, niskie koszty i „0 zł na start”, mechanizm w praktyce działa jak krótki kredyt konsumencki. Opóźnienie w spłacie może oznaczać odsetki, opłaty dodatkowe i koszty windykacyjne. W efekcie zakup, który miał być okazją, może okazać się początkiem zadłużenia.
UOKiK zwraca uwagę, że w czasie Black Friday konsumenci mogą być szczególnie podatni na tę formę płatności, zwłaszcza przy droższej elektronice. Prezes Chróstny wyjaśnia:
„W tej gorączce zakupów podejmujemy szybkie decyzje. Dlatego warto sprawdzać, czy dana oferta finansowa jest dla nas rzeczywiście korzystna, a przede wszystkim czy będziemy w stanie ją spłacić.”
ULTRA sprytne ekrany: dark patterns w działaniach e-commerce
Wyprzedaże to idealny czas na stosowanie tzw. dark patterns, czyli technik manipulacyjnych w interfejsach stron i aplikacji. Mogą to być zegary odliczające do końca promocji, które resetują się po odświeżeniu strony, automatyczne dopisywanie dodatkowych usług do koszyka czy sztuczne komunikaty typu „ostatnie sztuki”.
Badania brytyjskiego CMA pokazują, że takie praktyki zwiększają współczynnik konwersji o 18–23 procent, co tłumaczy, dlaczego e-sklepy chętnie je stosują. Jednak dla konsumentów oznacza to realne ryzyko zakupu pod wpływem presji, a nie faktycznej potrzeby.
UOKiK przypomina, że takie praktyki mogą być uznane za wprowadzające w błąd, a w niektórych przypadkach – za naruszenie zbiorowych interesów konsumentów.
EKSTRA siły marketingu: jak zachować rozsądek, gdy wszyscy kuszą
Ostatnie dni listopada to czas, w którym sklepy, platformy e-commerce, influencerzy i porównywarki cen intensywnie zwiększają aktywność. Mechanizmy stosowane w marketingu mają wywołać emocje, presję społeczną i poczucie, że „wszyscy już kupują”.
UOKiK podkreśla: konsument powinien pamiętać, że liczba komentarzy, oznaczeń „bestseller” czy komunikat o „ostatnich sztukach” jest elementem strategii sprzedażowej. Świadome spojrzenie na te mechanizmy pomaga zachować dystans i uniknąć impulsywnych wydatków.
Jak zaznacza prezes Urzędu:
„Sprawdzajmy, kto jest po drugiej stronie transakcji, aby nasze środki nie trafiły do oszustów. Życzę nam wszystkim świadomych i bezpiecznych zakupów.”
Wnioski: jak kupować mądrze w Black Friday
Black Friday może być okazją do zakupu taniej elektroniki, ubrań czy kosmetyków, ale tylko pod warunkiem, że konsument zachowa ostrożność i nie ulegnie presji.
Najważniejsze zasady to:
– sprawdzanie najniższej ceny z 30 dni,
– porównywanie ofert w różnych sklepach,
– ostrożność wobec dropshippingu i ofert spoza UE,
– unikanie BNPL, jeśli istnieje ryzyko problemów ze spłatą,
– świadomość działania dark patterns.
Tylko wtedy Black Friday może być realną szansą na oszczędność, a nie źródłem dodatkowych kosztów.
Źródło: UOKiK
