Ministerstwo Klimatu i Środowiska zapowiedziało, że do końca 2025 roku przygotuje projekt ustawy antyodorowej, który ma kompleksowo uregulować problem uciążliwości zapachowych w Polsce. Jak poinformował wiceminister klimatu Krzysztof Bolesta, dokument ma zostać wpisany do wykazu prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów, a właściwy proces legislacyjny zaplanowano na rok 2026.
Problem uciążliwości zapachowych w Polsce
W odpowiedzi na interpelację poselską, Bolesta przyznał, że resort od dłuższego czasu prowadzi intensywne działania w tym zakresie. Uciążliwości zapachowe są jednym z najczęstszych źródeł skarg składanych przez mieszkańców, zwłaszcza na obszarach wiejskich i podmiejskich, gdzie funkcjonują duże fermy zwierząt lub zakłady przemysłowe.
Resort klimatu realizuje obecnie ekspertyzy dotyczące pomiarów emisji zapachowych, aktualizuje wytyczne techniczne i prowadzi konsultacje z samorządami, środowiskiem naukowym oraz organizacjami pozarządowymi.
Przykład: walka mieszkańców Szczecinka o czyste powietrze
Jednym z najbardziej znanych przykładów problemu uciążliwości zapachowych w Polsce jest wieloletni spór mieszkańców Szczecinka z zakładem Kronospan – producentem płyt drewnopochodnych. Już od początku lat 2010. lokalna społeczność alarmowała, że działalność fabryki wiąże się z emisją pyłów, intensywnych zapachów i dyskomfortem życia codziennego.
Mieszkańcy zaczęli organizować się w ramach stowarzyszeń i inicjatyw obywatelskich, kierując sprawy do sądów. W 2014 r. zapadł prawomocny wyrok nakazujący spółce wstrzymanie emisji pyłów i odorów na działki i mieszkania osób, które złożyły pozew. Wyrok ten – choć przełomowy – w praktyce okazał się trudny do wyegzekwowania, ponieważ prawo nie przewidywało jasnych norm ani skutecznych procedur dotyczących zapachów. Firma utrzymywała, że wyrok jest „zbyt ogólny”, a mieszkańcy skarżyli się, że ich codzienność się nie poprawiła.
Konflikt doprowadził do licznych protestów, powstania Stowarzyszenia Inicjatyw Społecznych Terra, a także do działań medialnych i nacisku na klientów Kronospanu, w tym firmę IKEA, która w pewnym momencie zapowiedziała audyt środowiskowy w fabryce.
Sprawa Szczecinka pokazuje, jak brak jednoznacznych regulacji prawnych pozbawiał mieszkańców skutecznych narzędzi w walce o bezzapachowe powietrze. Nowa ustawa antyodorowa, planowana przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska, ma właśnie na celu wyeliminowanie takich sytuacji – poprzez wprowadzenie norm emisji zapachowych i jasnych procedur, które pozwolą mieszkańcom szybciej i skuteczniej dochodzić swoich praw.
Brak jednoznacznych regulacji – problem dla mieszkańców
Przez lata brakowało w Polsce jasnych przepisów dotyczących uciążliwości zapachowych. Mieszkańcy, którzy skarżyli się na fetor z ferm lub zakładów przemysłowych, mogli korzystać jedynie z ogólnych regulacji, takich jak:
- Kodeks cywilny – przepisy o tzw. immisjach, czyli oddziaływaniach na nieruchomość sąsiednią,
- Prawo ochrony środowiska – w zakresie emisji substancji do powietrza,
- przepisy sanitarne i kompetencje Inspekcji Sanitarnej.
Problem polegał jednak na tym, że żadne z tych narzędzi nie obejmowało wprost zapachów. Przepisy były zbyt ogólne, a procedury długotrwałe i nieskuteczne. W efekcie mieszkańcy często pozostawali bez realnego wsparcia w walce o spokojne i czyste – a właściwie bezzapachowe powietrze.
Aktualizacja Kodeksu Przeciwdziałania Uciążliwości Zapachowej
Prace obejmują m.in. modernizację Kodeksu Przeciwdziałania Uciążliwości Zapachowej z 2016 roku. Dokument zawiera wytyczne techniczne i dobre praktyki dla organów ochrony środowiska.
– Aktualnie prowadzone są prace nad aktualizacją dokumentu, a zmiany mają uwzględniać przepisy w zakresie pozwoleń zintegrowanych i decyzji środowiskowych. Celem jest stworzenie materiału, który pomoże minimalizować problem uciążliwości zapachowych już na etapie planowania inwestycji
– podkreślił wiceminister Bolesta.
Kodeks przeciwdziałania uciążliwości zapachowej (2016)
Pierwszym systemowym dokumentem był Kodeks przeciwdziałania uciążliwości zapachowej, przygotowany w 2016 r. przez ówczesne Ministerstwo ŚrodowiskaUciazliwosc_zapachowa-.
Kodeks:
- zidentyfikował główne źródła emisji odorów – m.in. gospodarkę odpadami, oczyszczalnie ścieków, obiekty hodowlane i przetwórstwo rolno-spożywcze,
- wskazał techniki redukcji emisji substancji zapachowych, takie jak biofiltry, przykrycia zbiorników, uszczelnianie instalacji czy zmiany w procesach technologicznych,
- zestawił istniejące przepisy prawa, które w sposób pośredni odnosiły się do problematyki zapachów,
- przedstawił dobre praktyki dla samorządów i przedsiębiorców, które mogły minimalizować skargi mieszkańców.
Dokument miał charakter doradczy i edukacyjny, ale nie stanowił podstawy prawnej do wydawania decyzji administracyjnych.
Lista substancji i związków chemicznych będących przyczyną uciążliwości zapachowej (2016)
Równolegle w 2016 r. opracowano ekspertyzę pt. „Lista substancji i związków chemicznych, które są przyczyną uciążliwości zapachowej”lista_substancji_ostateczny. Był to obszerny dokument naukowy, w którym:
- zidentyfikowano dziesiątki związków chemicznych wywołujących odczucie nieprzyjemnych zapachów, m.in. siarkowodór, amoniak, lotne kwasy tłuszczowe, aldehydy i ketony,
- określono progi wyczuwalności węchowej dla poszczególnych substancji,
- zestawiono branże szczególnie narażone na emisję odorów: oczyszczalnie ścieków, instalacje gospodarki odpadami, zakłady mięsne, cukrownie, browary, mleczarnie, hodowle zwierząt futerkowych, przemysł chemiczny czy papierniczy,
- opisano oddziaływanie na zdrowie – m.in. bóle głowy, nudności, trudności z koncentracją, a także wpływ na atrakcyjność turystyczną miejscowości i wartość nieruchomości.
Ekspertyza wskazała również nowe metody badań, np. chromatografię gazową oraz elektroniczne nosy jako przyszłościowe narzędzia oceny jakości zapachowej powietrza.
Raport „Bezpieczne odległości od zabudowań…” (2020)
Kolejnym krokiem było opracowanie w 2020 r. przez ATMOTERM S.A. raportu „Bezpieczne odległości od zabudowań dla przedsięwzięć, których funkcjonowanie wiąże się z ryzykiem powstawania uciążliwości zapachowej”Raport_Bezpieczne_odległości.
Raport:
- przeanalizował działalności gospodarcze powodujące największe emisje odorów – intensywną hodowlę zwierząt, oczyszczalnie ścieków, składowiska odpadów, przemysł chemiczny, papierniczy i spożywczy,
- wskazał, że skargi mieszkańców w Polsce najczęściej dotyczą ferm hodowlanych i składowisk odpadów,
- zaproponował minimalne odległości:
- 500 m dla ferm hodowlanych,
- 1500 m dla oczyszczalni ścieków i instalacji gospodarki odpadami,
- przedstawił metody wyznaczania stref buforowych: badania terenowe, modelowanie matematyczne, modele empiryczne,
- oszacował koszty wdrożenia przepisów i wskazał konieczne rozwiązania techniczne, prawne i finansowe dla istniejących obiektów.
Raport był podstawą do rozważań nad ustawą o minimalnych odległościach dla przedsięwzięć rolniczych, ale projekt ten nie został uchwalony przed końcem IX kadencji Sejmu.
Nowe przepisy antyodorowe w 2026 roku
Ministerstwo planuje, aby nowe prawo obejmowało zarówno nowe inwestycje przemysłowe i komunalne, jak i już istniejące obiekty. Zdaniem wiceministra, stworzenie jednolitych ram prawnych jest kluczowe, aby usprawnić kontrolę i zmniejszyć liczbę skarg mieszkańców.
Projekt ustawy antyodorowej ma być gotowy do końca 2025 r., a proces legislacyjny przypadnie na 2026 r.
Dane o fermach zwierzęcych w Polsce
Według danych Ministerstwa Rolnictwa, w Polsce działa obecnie 322 gospodarstwa wyposażone w instalacje do chowu lub hodowli świń powyżej 2 tys. stanowisk dla zwierząt o wadze powyżej 30 kg lub 750 stanowisk dla macior. Wszystkie te obiekty podlegają kontroli Inspekcji Weterynaryjnej.
Największa koncentracja wielkotowarowych ferm świń znajduje się w:
- województwie mazowieckim – 84 obiekty,
- województwie wielkopolskim – 66 obiektów.
To właśnie wokół takich inwestycji najczęściej pojawiają się protesty mieszkańców, domagających się ograniczenia uciążliwości zapachowych z ferm.
Dlaczego ustawa antyodorowa jest potrzebna?
Obecnie brak jest spójnych regulacji prawnych dotyczących zapachów jako czynnika oddziałującego na środowisko. Uciążliwości zapachowe mogą obniżać komfort życia, wpływać na zdrowie psychiczne i powodować konflikty społeczne.
Nowa ustawa antyodorowa ma:
- określić normy emisji zapachowych,
- ujednolicić procedury dla inwestorów i samorządów,
- zwiększyć ochronę mieszkańców terenów sąsiadujących z fermami i zakładami przemysłowymi.
Resort klimatu chce, aby ustawa antyodorowa powstała do końca 2025 roku, a w 2026 r. rozpoczął się jej proces legislacyjny. Dokument ma zapewnić mieszkańcom większą ochronę przed uciążliwościami zapachowymi i jednocześnie dać samorządom oraz inwestorom jasne wytyczne w zakresie planowania i prowadzenia działalności gospodarczej.
Źródła:
- Teraz-Środowisko – MKiŚ: trwają prace nad projektem tzw. ustawy antyodorowej
- Gov.pl – Uciążliwość zapachowa
