Wędkarze i turyści, zachowajcie ostrożność – choroba wywoływana przez spożycie zakażonych ryb może prowadzić do ostrej niewydolności nerek.
Początek wakacji to czas wzmożonego wypoczynku nad wodą, również nad popularnym Zalewem Wiślanym. Eksperci przypominają jednak o zagrożeniu chorobą Haff – rzadkim, ale niebezpiecznym schorzeniu, które może wystąpić po zjedzeniu ryb złowionych w tym rejonie. Objawy pojawiają się nagle i mogą być poważne: silny ból mięśni, ciemny mocz, a nawet niewydolność nerek. Sprawdź, kto powinien uważać i jak się chronić.
Choroba Haff – co to jest?
Choroba Haff, inaczej zwana chorobą Zalewu Wiślanego, to rzadki zespół objawów związany z ostrym uszkodzeniem mięśni (rabdomiolizą), do którego dochodzi po spożyciu ryb lub skorupiaków. Główne objawy pojawiają się nagle i obejmują silny ból mięśni, ciemne zabarwienie moczu (mioglobinurię), a w ciężkich przypadkach prowadzą do ostrej niewydolności nerek.
Nazwa pochodzi od niemieckiego „Haff” – odnoszącego się do Zalewu Wiślanego, gdzie w 1924 roku odnotowano pierwsze przypadki tej choroby. Wówczas wschodnie Prusy doświadczyły epidemii – setki osób skarżyły się na silne bóle mięśni, a u niektórych doszło do zgonów. Wspólnym mianownikiem u wszystkich pacjentów była konsumpcja lokalnie złowionych ryb.
Wzrost przypadków w Polsce – maj 2025
Zgodnie z komunikatem Głównego Inspektoratu Sanitarnego, hospitalizowano już 10 osób w województwach pomorskim i warmińsko-mazurskim. U jednej z nich konieczna była dializa z powodu ostrej niewydolności nerek. Dochodzenie epidemiologiczne wykazało, że wszyscy pacjenci spożyli świeże ryby pochodzące z Zalewu Wiślanego.
W badaniach nie wykryto żadnych chemicznych skażeń ani w wodzie, ani w rybach, co sugeruje, że czynnikiem sprawczym jest termostabilna toksyna o nieustalonej strukturze.
Objawy choroby Haff – jak je rozpoznać?
W przebiegu choroby Haff objawy występują zazwyczaj do 24 godzin po spożyciu ryby. Należy zwrócić uwagę na następujące symptomy:
- Silne, nagłe bóle mięśni – głównie pleców i kończyn
- Ciemne zabarwienie moczu (brązowe, niemal czarne)
- Osłabienie, uczucie zmęczenia
- Nudności i wymioty
- Ból w klatce piersiowej
U chorych nie występuje gorączka ani objawy neurologiczne, co odróżnia tę jednostkę od wielu innych chorób mięśni.
Choroba Haff – przyczyny i toksyny
Mimo ponad stu lat badań, dokładny czynnik wywołujący chorobę Haff nie został jednoznacznie zidentyfikowany. Obecnie najczęściej podejrzewa się:
- Palitynę lub jej analogi – silne toksyny morskie wytwarzane przez sinice i glony
- Ovatoksyny – podobne związki znalezione w próbkach ryb w Brazylii
- Tiaminazy lub mykotoksyny – inne podejrzewane czynniki, choć brak twardych dowodów
Wspólną cechą wszystkich tych związków jest odporność na obróbkę termiczną – smażenie, gotowanie czy grillowanie nie niszczy toksyn.
Choroba Zalewu Wiślanego – leczenie i rokowanie
Najważniejszym elementem terapii jest wczesne nawodnienie dożylne, które zapobiega uszkodzeniu nerek. W cięższych przypadkach konieczne jest leczenie szpitalne, a czasem nawet dializy.
W większości przypadków, jeśli leczenie zostanie wdrożone odpowiednio wcześnie, dochodzi do całkowitego wyleczenia. Enzymy mięśniowe (głównie CK) wracają do normy w ciągu kilku tygodni, a nerki odzyskują sprawność.
Czy ryby z Zalewu Wiślanego są bezpieczne?
Główny Inspektorat Sanitarny nie zalecił całkowitego zakazu spożycia ryb z Zalewu Wiślanego, ale podkreślił znaczenie ostrożności. W szczególności:
- Unikaj spożywania dużych ilości ryb w krótkim czasie (powyżej 1 kg dziennie)
- Monitoruj objawy po posiłku – zwłaszcza latem i jesienią
- Kupuj ryby z pewnych źródeł i dbaj o prawidłowe przechowywanie
Choroba Haff na świecie – nie tylko Polska
Chociaż nazywana jest chorobą Zalewu Wiślanego, przypadki odnotowano również w:
- USA – powtarzające się ogniska związane z rybą buffalo fish
- Chinach – liczne zachorowania po spożyciu raki rzeczne (Procambarus clarkii)
- Brazylia – epidemie w Amazonii i Bahia, związane z rybami słodkowodnymi i drapieżnymi
- Rosji, Szwecji, Niemczech – sporadyczne przypadki
Choroba występuje głównie w ciepłych miesiącach roku, gdy w wodzie rozwijają się mikroorganizmy zdolne do produkcji toksyn.
Jak zapobiegać chorobie Haff?
- Dokładnie pytaj o pochodzenie ryb
- Ogranicz ilość spożywanego mięsa rybnego, zwłaszcza drapieżników
- Unikaj jedzenia ryb pochodzących z nieznanych źródeł
- Obserwuj swój organizm po spożyciu ryby – pierwsze symptomy mogą pojawić się w ciągu kilku godzin
Podsumowanie – co musisz wiedzieć o chorobie Haff
- Choroba Haff to rzadki, ale poważny zespół po spożyciu ryb
- Objawia się bólem mięśni, ciemnym moczem, możliwą niewydolnością nerek
- Leczenie opiera się na nawodnieniu i wsparciu funkcji nerek
- W Polsce potwierdzono 10 przypadków w maju 2025
- Ryby z Zalewu Wiślanego mogą być bezpieczne, ale zalecana jest ostrożność
Źródła:
- Główny Inspektorat Sanitarny (GIS) – Komunikat nr 3 (końcowy) w sprawie choroby Haff
- Poradnik Zdrowie – Tajemnicza choroba Zalewu Wiślanego uszkadza nerki. 5 osób trafiło do szpitala
- Scielo – Revista do Instituto de Medicina Tropical de São Paulo – Outbreak of Haff disease in the Brazilian Amazon
- ResearchGate – Global incidence of rhabdomyolysis after cooked seafood consumption: Haff disease
- PubMed – Chinese Medical Journal – Haff disease: A review of cases in China
