Donald Trump to postać, która od lat budzi ogromne emocje – zarówno wśród zwolenników, jak i przeciwników. Jego styl rządzenia, sposób komunikacji i podejmowane decyzje wywołały liczne kontrowersje. Ale to nie tylko politycy i dziennikarze ostrzegali przed jego wpływem na demokrację.
Już w 2015 roku psychiatrzy i psychologowie zaczęli publicznie wyrażać obawy dotyczące jego zdrowia psychicznego. Specjaliści twierdzili, że Trump wykazuje cechy osobowości narcystycznej, psychopatycznej i skłonności do manipulacji, które mogą prowadzić do destabilizacji politycznej i niebezpiecznych decyzji.
Wbrew tradycyjnym zasadom etyki psychiatrycznej, które zabraniają diagnozowania publicznych osób bez bezpośredniego badania, dziesiątki ekspertów postanowiło otwarcie mówić o potencjalnym zagrożeniu. Twierdzili, że sytuacja jest na tyle poważna, że wymaga złamania zawodowych zasad, aby ostrzec społeczeństwo.
Dlaczego Donald Trump jest takim pasjonującym obiektem badań? Czy wiemy jakie mechanizmy psychologiczne kierują Trumpem? Czy rzeczywiście jego osobowość może mieć wpływ na stabilność polityczną i przyszłość demokracji?
„The Dangerous Case of Donald Trump” – Książka, która wywołała burzę
Co prawda, już w listopadzie 2015 roku magazyn „Vanity Fair” opublikował opinie ekspertów ds. zdrowia psychicznego sugerujące, że Trump ma narcystyczne zaburzenie osobowości. Jednak informacje te zostały kompletnie przesłonięte książką „The Dangerous Case of Donald Trump”, wydaną w 2017 roku. W jej powstaniu brało udział ponad sześćdziesięciu psychiatrów i psychologów, którzy przeanalizowali zachowanie prezydenta i wyrazili poważne obawy co do jego stabilności emocjonalnej.
Redaktorką książki była dr Bandy X. Lee, psychiatra z Uniwersytetu Yale. Wraz z innymi ekspertami wskazała na szereg zachowań Trumpa, które mogą wskazywać na poważne zaburzenia osobowości.
Wśród najważniejszych wniosków książki znalazły się twierdzenia, że Trump wykazuje cechy patologicznego narcyzmu, ma niezwykle wybujałe ego i jest całkowicie niezdolny do przyjęcia jakiejkolwiek krytyki. Autorzy podkreślali, że jego impulsywność i brak empatii mogą prowadzić do nieprzewidywalnych decyzji politycznych, które będą podejmowane nie w interesie kraju, ale w celu ochrony własnej pozycji i wizerunku.
Psychiatrzy wskazywali również na jego skłonność do fałszowania rzeczywistości – przekręcanie faktów, powtarzanie kłamstw i tworzenie narracji, które lepiej pasują do jego własnej wizji świata. Takie zachowanie może, zdaniem specjalistów, prowadzić do poważnych konsekwencji, zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych.
Konferencja psychiatrów z Yale – „Trump nie jest zdolny do rządzenia”
W 2017 roku psychiatrzy z Uniwersytetu w Yale zorganizowali konferencję poświęconą analizie psychologicznej Donalda Trumpa. Podczas spotkania podkreślano, że prezydent wykazuje wyraźne objawy skrajnego narcyzmu, brak kontroli nad impulsami oraz skłonność do postrzegania przeciwników jako osobistych wrogów.
Dr John Gartner, jeden z uczestników konferencji, argumentował, że Trump spełnia wszystkie kryteria zaburzenia osobowości narcystycznej i socjopatycznej. Wskazał na jego skrajny brak empatii, impulsywność i niezdolność do budowania zdrowych relacji międzyludzkich.
Inni eksperci podkreślali, że Trump nie potrafi odróżniać prawdy od fikcji – nagina rzeczywistość do swoich potrzeb, powtarza nieprawdziwe informacje i traktuje swoje własne przekonania jako absolutną prawdę.
„Duty to Warn” – ruch psychiatrów ostrzegających przed Trumpem
Jednym z najciekawszych efektów ogólnonarodowej debaty nad zdrowiem psychicznym prezydenta USA było powstanie ruchu „Duty to Warn”. Grupa psychiatrów i psychologów stworzyła petycję, w której argumentowała, że ich etycznym obowiązkiem jest ostrzeżenie społeczeństwa przed zagrożeniem, jakie stanowi Donald Trump.
Petycję podpisało wielu specjalistów zdrowia psychicznego, którzy zgodzili się, że Trump spełnia wszystkie kryteria destrukcyjnego narcyzmu i jego dalsze rządy mogą być niebezpieczne dla demokracji.
Twierdzili, że jego obsesja na punkcie własnej osoby, brak zahamowań moralnych i skłonność do manipulowania ludźmi sprawiają, że nie powinien pełnić funkcji prezydenta. Niektórzy poszli nawet o krok dalej, sugerując, że powinien zostać usunięty z urzędu na podstawie 25. poprawki do Konstytucji, która pozwala na odsunięcie prezydenta, jeśli nie jest on zdolny do sprawowania władzy.
List otwarty psychiatrów z 2019 roku
Kolejnym przełomowym momentem w debacie nad stanem psychicznym Trumpa był list otwarty, który w 2019 roku podpisało 350 psychiatrów i psychologów klinicznych. List został opublikowany w kilku gazetach, m.in. The Independent, The New York Times, The Guardian oraz przedstawiony bezpośrednio Komisji ds. Sądownictwa Izby Reprezentantów Stanów Zjednoczonych w kontekście procedury impeachmentu Donalda Trumpa. W swoim oświadczeniu eksperci stwierdzili, że w miarę jak Trump staje w obliczu rosnącej krytyki i wyzwań politycznych, jego zachowanie staje się coraz bardziej nieprzewidywalne i niebezpieczne.
„Jego psychika nie pozwala mu na przyjęcie odpowiedzialności za błędy ani na konstruktywną analizę sytuacji. Każdy, kto go krytykuje, zostaje uznany za wroga, co prowadzi do jeszcze większej eskalacji konfliktów politycznych” – pisali autorzy listu.
Eksperci zwracali uwagę na jego skłonność do paranoi, reagowanie agresją na najmniejsze oznaki sprzeciwu oraz niezdolność do przyjęcia jakiejkolwiek odpowiedzialności za swoje błędy. Ostrzegali, że jego psychika działa w sposób, który w sytuacji zagrożenia może skłonić go do podejmowania irracjonalnych i destrukcyjnych decyzji.
List otwarty mówił wprost: im bardziej Trump czuje się zagrożony, tym bardziej jest skłonny manipulować społeczeństwem, dzielić ludzi i podważać demokratyczne zasady, by utrzymać się przy władzy.
Warto również wspomnieć, że Wikipedia podaje, iż w 2020 roku jego siostrzenica, Mary L. Trump, będąca psychologiem klinicznym, napisała książkę, w której zidentyfikowała zaburzenia, jakie jej zdaniem charakteryzują aktualnego prezydenta USA.
Czy Donald Trump faktycznie jest narcyzem i psychopatą?
Nie można jednoznacznie zdiagnozować osoby publicznej bez dokładnego badania klinicznego, ale wiele zachowań Trumpa pokrywa się z objawami zaburzeń osobowości.
Psychiatrzy najczęściej wskazują na jego:
- skrajną potrzebę podziwu i niemożność przyjęcia krytyki,
- brak empatii i traktowanie ludzi jako narzędzi do osiągnięcia własnych celów,
- skłonność do manipulacji i celowego wprowadzania społeczeństwa w błąd,
- impulsywność i brak kontroli nad emocjami.
Coś więcej o narcyzach i psychopatach
Narcyzm i psychopatia to dwa różne, ale często współwystępujące zaburzenia osobowości, które mogą objawiać się w zachowaniach politycznych liderów, takich jak Donald Trump (czy inni przywódcy na przestrzeni historii). W jego przypadku często mówi się o cechach, które można przypisać do tzw. „mrocznej triady” – czyli zestawu trzech specyficznych cech osobowości:
Narcyzm – Przekonanie o własnej wyjątkowości, potrzeba podziwu i brak empatii.
Psychopatia – Brak poczucia winy, impulsywność i manipulowanie innymi.
Machiavelizm – Cyniczne podejście do ludzi, instrumentalne traktowanie innych.
Teraz rozbijmy to na konkretne mechanizmy działania takiej osobowości:
Narcystyczne „planetarne ego” – czyli świat kręci się wokół mnie
- Osoby o wysokim poziomie narcyzmu postrzegają siebie jako wyjątkowe jednostki, które zasługują na podziw. W przypadku liderów politycznych, takich jak Trump, przejawia się to w:
- Ciągłej potrzebie atencji – stąd jego aktywność na wiecach, w mediach społecznościowych i częste powtarzanie, że „bez niego Ameryka upada”.
- Ignorowaniu krytyki – zamiast analizować swoje błędy, atakuje krytyków, nazywa ich „zdrajcami” albo „fake news”.
- Przekonaniu o własnej nieomylności – nigdy nie przyznaje się do błędu, nawet gdy dowody są przeciwko niemu.
Psychopatyczna kalkulacja – władza ponad wszystko
Psychopaci charakteryzują się:
- Brakiem empatii – dla nich ludzie to tylko narzędzia do osiągnięcia celu.
- Manipulacją – potrafią doskonale czytać emocje innych i wykorzystywać je do swoich celów.
- Brakiem wyrzutów sumienia – jeśli coś idzie nie tak, winni są wszyscy, tylko nie oni.
Trump jako lider często używa tych technik w polityce:
- Polaryzacja społeczeństwa – dzieli ludzi na „nas” (swoich zwolenników) i „nich” (media, opozycję, imigrantów itd.), bo wie, że konflikty zwiększają lojalność jego bazy wyborczej.
- Atak zamiast obrony – psychopaci nie przepraszają, tylko atakują – kiedy Trump jest oskarżany o coś, zawsze przekierowuje uwagę na „większy problem” („A co z Bidenem?”, „To spisek Deep State”).
- Brak strachu przed ryzykiem – psychopaci są impulsywni, co w polityce może oznaczać podejmowanie skrajnych decyzji (np. wojna handlowa z Chinami, nierozważne decyzje o wycofaniu wojsk).
Machiavellizm – polityczna gra bez zasad
To najbardziej wyrachowana cecha – polega na stosowaniu strategicznego oszustwa w celu osiągnięcia władzy:
- Cyniczne podejście do wyborców – obietnice bez pokrycia, powtarzanie kłamstw aż staną się „prawdą” (np. „Wybory 2020 były sfałszowane”).
- Używanie strachu jako narzędzia – przekonywanie ludzi, że tylko on może „ocalić Amerykę” przed zagładą (np. imigranci jako zagrożenie, lewicowi „wrogowie”).
- Bezkompromisowe eliminowanie przeciwników – albo przez oczernianie w mediach, albo przez polityczne zagrywki (np. próby wpływania na system sądowniczy, faworyzowanie lojalnych ludzi).
Czy Narcyz jest zawsze zły?
Zygmunt Freud – twórca pojęcia – uważał, że narcyzm jest naturalnym etapem rozwoju człowieka. Rozróżniał pierwotny narcyzm, który jest zdrowy i występuje u dzieci, oraz wtórny narcyzm, który w dorosłym życiu może prowadzić do patologii, jeśli osoba nie potrafi nawiązywać głębokich relacji. W skrajnych przypadkach prowadzi do egoizmu, braku empatii i manii wielkości.
Erich Fromm rozszerzył teorię narcyzmu, analizując jego wpływ na społeczeństwo. Wyróżnił zdrowy narcyzm, który pozwala budować poczucie własnej wartości, oraz destrukcyjny narcyzm, który prowadzi do manipulacji, skrajnego egoizmu i dominacji nad innymi. Według Fromma współczesne społeczeństwo sprzyja rozwojowi patologicznego narcyzmu, zwłaszcza w polityce, gdzie wielu przywódców wykazuje cechy narcystyczno-autorytarne.
Obaj twierdzili, że narcyzm może mieć pozytywne aspekty, ale jego skrajne formy prowadzą do destrukcji – zarówno jednostki, jak i społeczeństwa.
Czy narcystyczno-psychopatyczna osobowość sprawdza się w polityce?
Liderzy o takich cechach często odnoszą sukcesy, ponieważ są charyzmatyczni, bezwzględni i odporni na krytykę. Potrafią manipulować ludźmi, podejmować ryzyko i utrzymywać władzę dzięki propagandzie oraz polaryzacji społeczeństwa.
Jednak w dłuższej perspektywie ich rządy mogą prowadzić do chaosu, konfliktów i osłabienia instytucji demokratycznych. Historia pokazuje, że ich ego, brak empatii i impulsywność bardzo często prowadzą do destabilizacji a czasem nawet upadku – zarówno ich samych, jak i krajów, którymi rządzą.
Choć polityka może istnieć bez narcyzów i psychopatów, współczesne społeczeństwa często same wybierają takich liderów, co sugeruje, że problem może tkwi nie tylko w nich, ale także w kulturze społeczno-politycznej.
Źródła:
- Gardner, H. (2015). Is Donald Trump Actually a Narcissist? Therapists Weigh In. Vanity Fair.
https://www.vanityfair.com/news/2015/11/donald-trump-narcissism-therapists - Lee, B. X. (red.). (2017). The Dangerous Case of Donald Trump: 27 Psychiatrists and Mental Health Experts Assess a President. St. Martin’s Press.
- The Independent. (2017). Donald Trump 'Dangerous’ and May Be Suffering From a Mental Illness, Say Yale Psychiatrist and Colleagues.
https://www.independent.co.uk/news/world/americas/donald-trump-dangerous-mental-illness-yale-psychiatrist-conference-us-president-unfit-james-gartner-duty-to-warn-a7694316.html - Change.org. (2017). Duty to Warn: Petition to Remove Donald Trump From Office for Mental Instability.
https://www.change.org/p/trump-is-mentally-ill-and-must-be-removed - Business Insider. (2019). 350 Mental Health Professionals Sign Letter Warning About Trump’s Mental Health.
https://www.businessinsider.com/psychiatrists-submit-warning-trumps-mental-health-deteriorating-2019-12 - Trump, M. L. (2020). Too Much and Never Enough: How My Family Created the World’s Most Dangerous Man. Simon & Schuster.
https://www.amazon.com/Too-Much-Never-Enough-Dangerous/dp/1982141468
