Kolejni pacjenci wyleczeni z HIV – ale to niestety nie jest koniec zarazy

Nowe przypadki remisji HIV dzięki przeszczepowi komórek macierzystych

Dzięki nowatorskiej terapii przeszczepu komórek macierzystych, dwie kolejne osoby zostały potencjalnie wyleczone z wirusa HIV. Wyniki te zostały przedstawione podczas prestiżowej Konferencji na temat Retrowirusów i Zakażeń Oportunistycznych (Conference on Retroviruses and Opportunistic Infections, CROI) w San Francisco. To przełomowe osiągnięcie medycyny, jednak eksperci podkreślają, że metoda ta jest kosztowna, ryzykowna i nie nadaje się dla wszystkich pacjentów.

Przeszczep komórek macierzystych a odporność na HIV

Podobnie jak w sześciu wcześniej zgłoszonych przypadkach w ciągu ostatnich 15 lat, pacjenci otrzymali komórki macierzyste od dawców z mutacją CCR5-delta 32. Mutacja ta powoduje naturalną odporność na zakażenie wirusem HIV. Dzięki przeszczepowi układ odpornościowy biorcy zostaje zastąpiony układem odpornościowym dawcy, co skutkuje eliminacją wirusa z organizmu i prowadzi do długotrwałej remisji – pozwalając pacjentom odstawić leki antyretrowirusowe (ART).

Pierwszym na świecie pacjentem, który w ten sposób został uznany za wolnego od HIV, był Timothy Ray Brown, znany jako „Berliński Pacjent”. W 2007 roku, z powodu ostrej białaczki szpikowej, przeszedł przeszczep w Berlinie i pozostawał wolny od HIV do 2016 roku. Niestety, w 2020 roku zmarł w wyniku nawrotu białaczki.

Jednak metoda ta nie jest uniwersalnym lekarstwem – przeszczep komórek macierzystych jest ryzykowny, kosztowny i wykonywany głównie u pacjentów onkologicznych.

Nowe przypadki wyleczenia HIV

1. Pacjent z Chicago – pierwszy przypadek remisji po nawrocie HIV

Dr Paul Rubinstein z University of Illinois w Chicago przedstawił przypadek 67-letniego pacjenta, który był zakażony HIV przez 14 lat, zanim zachorował na ostrą białaczkę szpikową i przeszedł przeszczep komórek macierzystych od dawcy z mutacją CCR5-delta 32.

Jednak w przeciwieństwie do wcześniejszych pacjentów, u tego mężczyzny HIV powrócił po odstawieniu terapii ART. Oznaczało to, że wirus mógł przetrwać w tzw. rezerwuarach wirusa, czyli w zakażonych, ale wcześniej uśpionych komórkach organizmu. Mimo to, pacjent po dwóch latach leczenia ponownie odstawił terapię, a następnie pozostawał w remisji przez 10 miesięcy.

To pierwszy przypadek, w którym remisję HIV osiągnięto mimo wcześniejszego nawrotu, co sugeruje, że układ odpornościowy pacjenta stopniowo adaptował się do zwalczania wirusa.

2. Pacjent z Oslo – pierwsza remisja HIV po przeszczepie od rodzeństwa

Dr Marius Trøseid z Oslo University Hospital zaprezentował przypadek 58-letniego mężczyzny z zespołem mielodysplastycznym (rodzaj nowotworu krwi). W tym przypadku pacjent nie posiadał mutacji CCR5-delta 32, ale jego brat – dawca przeszczepu – ją miał.

Obecnie pacjent jest wolny od HIV od 4 lat i nie przyjmuje leków od 2,5 roku. Jest to pierwszy na świecie przypadek remisji HIV po przeszczepie od rodzeństwa. To sugeruje, że kluczowym czynnikiem w eliminacji wirusa może być nie tylko mutacja CCR5-delta 32, ale również sama wymiana układu odpornościowego pacjenta.

Po przeszczepie u pacjenta rozwinęła się choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi (GvHD) – poważne powikłanie, w którym układ odpornościowy dawcy atakuje zdrowe komórki biorcy. Paradoksalnie, ten efekt mógł pomóc w eliminacji rezerwuarów HIV. Pacjentowi podano ruksolitynib, lek hamujący reakcję immunologiczną, który może również redukować ilość wirusa w organizmie.

Czy przeszczepy komórek macierzystych mogą być przyszłością terapii HIV?

Chociaż przeszczep komórek macierzystych nie jest metodą powszechnie dostępną, badania te dostarczają cennych informacji na temat mechanizmów walki organizmu z HIV. Eksperci wskazują na kilka kluczowych wniosków:

1. Mutacja CCR5-delta 32 nie jest jedynym sposobem na eliminację wirusa – dowodem jest pacjent z Oslo, u którego kluczową rolę mogła odegrać reakcja przeszczep przeciwko gospodarzowi.
2. Przypadek pacjenta z Chicago pokazuje, że nawet po nawrocie HIV możliwa jest jego ponowna remisja.
3. Ruksolitynib i inne inhibitory kinazy Janus mogą mieć potencjał terapeutyczny w eliminacji rezerwuarów HIV.

Według naukowców trwają prace nad nowymi strategiami, takimi jak modyfikacje genetyczne komórek macierzystych oraz terapie ukierunkowane na eliminację rezerwuarów HIV.

Dr Timothy Henrich z University of California w San Francisco podkreśla:

„Każdy nowy przypadek remisji HIV dostarcza nam cennych danych o funkcjonowaniu wirusa i możliwych metodach jego zwalczania”.

Nowe przypadki potencjalnego wyleczenia HIV dzięki przeszczepowi komórek macierzystych otwierają kolejne drzwi dla badań nad terapiami przyszłości. Mimo że ta metoda nie jest dostępna dla wszystkich, jej skuteczność inspiruje do dalszych prac nad alternatywnymi sposobami leczenia.

W najbliższych latach możemy spodziewać się dalszych przełomów w dziedzinie immunoterapii, terapii genowych oraz leków antyretrowirusowych nowej generacji.

Źródła:

1. Konferencja na temat Retrowirusów i Zakażeń Oportunistycznych (CROI) – San Francisco, 2025
2. Paul Rubinstein, University of Illinois, Chicago
3. Marius Trøseid, Oslo University Hospital
4. Henrich, T. et al. „HIV Remission Studies”, Journal of Infectious Diseases, 2024
5. Brown, T.R. „Berlin Patient and HIV Cure Research”, The Lancet, 2018
6. Papworth, L. „Stem Cell Transplantation and HIV”, Nature Medicine, 2023
7. Raport WHO o leczeniu HIV/AIDS, 2024