Rząd przygotowuje ustawę, która ma zakończyć praktyki bez wynagrodzenia, wprowadzić obowiązek formalnych umów i wynagrodzenia minimalnego, a także zagwarantować wliczanie staży do stażu pracy i emerytury.
Bezpłatne staże to powszechny problem polskiego rynku pracy — brak umowy, żadne wynagrodzenie i słaby poziom edukacyjny to codzienność wielu studentów. Najnowsze dane z raportu ELSA Poland „Studenci Prawa w Polsce”, przy wsparciu Krajowej Rady Radców Prawnych, jasno pokazują skalę problemu: niemal połowa studentów odbywa praktyki bez żadnego wynagrodzenia.
Bezpłatne staże – systemowe zaniedbanie
Z raportu ELSA Poland jasno wynika, że dla wielu młodych osób praktyki to raczej przykry obowiązek niż szansa na rozwój. W 2025 roku aż 53% studentów prawa zadeklarowało, że odbywało praktyki bez jakiegokolwiek wynagrodzenia. Wśród tych, którzy je otrzymywali, stawki sięgały często zaledwie 1–10 zł za godzinę, co jest symboliczne i nie rekompensuje ponoszonych przez studentów kosztów.
Co gorsza, ponad 30% badanych przyznało, że nie podpisało z organizatorem praktyk żadnej umowy.
„To oznacza, że młodzi ludzie często wykonują obowiązki zawodowe bez żadnego zabezpieczenia prawnego i socjalnego”
– zauważa Katarzyna Kasińska, prezeska ELSA Poland (rp.pl).
Minister Dziemianowicz‑Bąk: „Nie będzie już darmowej pracy pod przykrywką nauki”
W odpowiedzi na pogarszające się warunki odbywania staży, Minister Pracy Agnieszka Dziemianowicz‑Bąk zapowiedziała przygotowanie projektu ustawy, która ma zakazać bezpłatnych praktyk i staży w instytucjach publicznych i prywatnych.
„Chcemy, żeby każda osoba, która wykonuje obowiązki w ramach stażu, była za to wynagradzana. Nie będzie już darmowej pracy pod przykrywką nauki”
– zadeklarowała minister w rozmowie z Money.pl (money.pl).
Nowe przepisy mają wejść w życie w 2026 roku. Ministerstwo planuje wprowadzenie obowiązku wynagrodzenia, pisemnych umów oraz precyzyjnych standardów praktyk. Każda forma pracy w ramach stażu ma być traktowana jako pełnoprawne zatrudnienie — z wypłatą przynajmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Fałszywe staże i brak zabezpieczeń – potrzeba jasnych definicji
Kolejnym celem ustawodawców jest przeciwdziałanie zjawisku tzw. fałszywych staży, czyli sytuacji, w których stażysta wykonuje realne obowiązki pracownicze, lecz bez formalnego zatrudnienia i wynagrodzenia. Obecnie nie istnieje jednolita definicja tego zjawiska, co utrudnia egzekwowanie przepisów przez Państwową Inspekcję Pracy.
„Chcemy uregulować i zdefiniować pojęcie fałszywego stażu. To da narzędzia do skuteczniejszego egzekwowania praw młodych ludzi”
– zaznaczyła Dziemianowicz-Bąk (gazetaprawna.pl).
Pomysł popiera także środowisko akademickie.
„Na uczelniach coraz częściej dochodzi do sytuacji, gdy młodzi pracują za darmo pod pretekstem kształcenia praktycznego. Potrzebujemy jasnych ram prawnych”
– komentuje dr hab. Agnieszka Chłoń-Domińczak z SGH (gazetaprawna.pl).
Czy staż będzie się liczył do emerytury?
Nowelizacja Kodeksu pracy zakłada także wliczanie okresów stażu, umowy zlecenia oraz prowadzenia działalności gospodarczej do stażu pracy i emerytury – nawet retrospektywnie. Tego typu zmiana ma szczególne znaczenie dla młodych osób, które zdobywały doświadczenie zawodowe poza etatem.
„To ważne, że rząd dostrzegł problem pracy wykonywanej bez zatrudnienia. Takie osoby muszą być traktowane jak pełnoprawni uczestnicy rynku pracy”
– mówi Robert Lisicki z Konfederacji Lewiatan (gazetaprawna.pl).
Dzięki nowym przepisom staż finansowany ze środków publicznych (np. z urzędów pracy) nadal będzie wliczany do uprawnień emerytalnych — ale obowiązkowe stanie się jego formalne potwierdzenie w dokumentacji zawodowej.
ELSA Poland i kampania #DobraPraktyka
Na rzecz poprawy sytuacji studentów działa również ELSA Poland, która prowadzi kampanię #DobraPraktyka. Główne postulaty to:
- obowiązkowe pisemne umowy określające zadania i czas pracy,
- wynagrodzenie nie niższe niż minimalne,
- zapewnienie opiekuna merytorycznego oraz nadzoru nad przebiegiem praktyki,
- jasne standardy umożliwiające ocenę jakości kształcenia zawodowego.
„Mamy nadzieję, że nowe przepisy zakończą erę darmowych praktyk. Chcemy, by każda praktyka była wartościowa, a student traktowany poważnie”
– mówi Katarzyna Kasińska, prezeska ELSA Poland (rp.pl).
Pracodawcy i uczelnie – nowe obowiązki, nowe standardy
Nowe przepisy, które mają zakazać bezpłatnych praktyk i wprowadzić obowiązek wynagradzania stażystów, wymuszą istotne zmiany nie tylko po stronie pracodawców, ale również instytucji edukacyjnych. Dla uczelni oznacza to konieczność weryfikacji partnerów organizujących praktyki oraz zapewnienia, że programy stażowe odpowiadają nie tylko standardom dydaktycznym, ale również nowym wymogom prawnym.
W kontekście sektora publicznego i organizacji pozarządowych, wprowadzenie obowiązkowych wynagrodzeń może przynieść niezamierzone skutki – część z nich może zrezygnować z oferowania praktyk, nie mając środków na finansowanie wynagrodzeń. Ekspertka rynku pracy, dr Magdalena Zwolińska, przestrzega przed takim scenariuszem, wskazując na potrzebę wprowadzenia mechanizmów wsparcia finansowego dla podmiotów, które pełnią ważną rolę edukacyjną, ale nie dysponują odpowiednimi budżetami.
Podobne zastrzeżenia formułują Konfederacja Lewiatan oraz Business Centre Club (BCC). Obie organizacje zwracają uwagę, że konieczność płacenia za każdą praktykę może zniechęcić przedsiębiorstwa do współpracy z uczelniami, szczególnie w programach obowiązkowych praktyk zawodowych, które są częścią programów studiów. W ich opinii, powinny istnieć wyjątki od obowiązku wynagradzania, np. dla praktyk realizowanych w ramach określonych porozumień uczelniano-biznesowych, gdzie wartością dodaną jest certyfikowane szkolenie, mentoring czy udział w specjalistycznych projektach.
Wprowadzenie nowych przepisów będzie więc wymagało nie tylko modyfikacji przepisów, ale również nowej logiki współpracy między uczelniami a rynkiem pracy. Konieczne może okazać się stworzenie funduszy wspierających finansowanie praktyk w sektorze non-profit, a także jasne zasady, które rozróżnią edukacyjne formy praktyk od pracy o charakterze zawodowym.
W tym kontekście, skuteczne wdrożenie zmian legislacyjnych wymaga więcej niż przepisów — potrzebne będą strategiczne działania organizacyjne i finansowe, które zapewnią dostępność i jakość praktyk dla studentów, bez obciążania instytucji edukacyjnych i społecznych.
Zdrowy rynek pracy także dla studentów
Reforma zapowiedziana przez minister Agnieszkę Dziemianowicz‑Bąk to przełomowy krok w stronę uzdrowienia relacji między studentami a pracodawcami. Wprowadzenie obowiązkowych wynagrodzeń, pisemnych umów, wliczania stażu do stażu pracy i emerytury oraz kontroli jakości praktyk ma realną szansę zakończyć wyzysk pod płaszczykiem nauki zawodu.
Polska może stać się jednym z pierwszych krajów w UE, który wdroży kompleksowe przepisy chroniące stażystów i praktykantów. Jeśli zmiany zostaną dobrze zaprojektowane i wdrożone, będą nie tylko odpowiedzią na społeczne oczekiwania, ale też inwestycją w lepszy, sprawiedliwszy rynek pracy.
Źródła:
- rp.pl – Prezes ELSA Poland: Wiele uczelni rekomenduje bezpłatne praktyki studenckie
- money.pl – Chcą zakazać bezpłatnych staży. Ruszają prace nad ustawą
- gazetaprawna.pl – Rząd zakazuje bezpłatnych staży. Szybciej niż Bruksela
- rp.pl – Kraków mówi stop darmowym praktykom w urzędzie. Ustawa nie ograniczy miejsc na stażach
- elsa.org.pl – Badanie: Studenci Prawa w Polsce – ELSA Poland
