Najwyższa Izba Kontroli ma poważne zastrzeżenia do większości skontrolowanych inwestycji drogowych. Z raportu wynika, że ponad połowa budów obwodnic prowadzonych w ramach rządowego programu została zrealizowana z uchybieniami – od błędów w zamówieniach publicznych, przez nieprawidłowe rozliczenia, aż po wykonanie niezgodne z dokumentacją techniczną. W jednym przypadku stwierdzono wręcz zagrożenie dla życia i zdrowia użytkowników.
Raport NIK: budowa obwodnic z poważnymi uchybieniami
Według ustaleń kontrolerów budowa obwodnic nie była prowadzona prawidłowo w sześciu z 11 jednostek objętych kontrolą (56%). Nieprawidłowości dotyczyły m.in. wypłat dla wykonawców niezgodnych z zawartymi umowami, a także udzielania zamówień publicznych z naruszeniem prawa. Łączna kwota wydatkowana z naruszeniem przepisów wyniosła ponad 84 mln zł.
Najbardziej rażące przykłady to:
- 12 mln zł wypłacone wykonawcy obwodnicy w Świnoujściu bez wymaganych aneksów,
- 72 mln zł za rozbudowę drogi wojewódzkiej nr 240 Chojnice–Świecie, gdzie naruszono przepisy o zamówieniach publicznych.
Program budowy 100 obwodnic – założenia i finansowanie
Program budowy 100 obwodnic 2020–2030 został przyjęty przez Radę Ministrów 13 kwietnia 2021 r. Zakłada on realizację 100 inwestycji o łącznej długości ok. 820 km i wartości 28 mld zł. Z tej kwoty 23,1 mld zł pochodzi ze środków krajowych, a 4,9 mld zł z funduszy europejskich.
Celem programu jest poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego, odciążenie centrów miast i poprawa jakości życia mieszkańców. W praktyce jednak NIK wskazuje, że część zadań została przygotowana lub przeprowadzona w sposób zagrażający trwałości obiektów i bezpieczeństwu użytkowników.
Obwodnice zbudowane niezgodnie z dokumentacją
W pięciu podmiotach kontrola wykazała, że obwodnice zostały wykonane niezgodnie z dokumentacją projektową. Zastosowano m.in. materiały budowlane niespełniające wymaganych parametrów jakościowych. Zdaniem biegłych powołanych przez NIK może to negatywnie wpłynąć na trwałość wybudowanych dróg.
Najbardziej alarmujący przypadek dotyczył obwodnicy Oleśnicy, gdzie kontrolerzy stwierdzili:
- dostęp osób postronnych do przewodów elektrycznych w lampach oświetleniowych,
- uszkodzenie systemu odwodnienia drogi,
- realne zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi oraz ryzyko poważnych szkód w mieniu.
Uchybienia przy zamówieniach publicznych
NIK wskazała także na problemy z zamówieniami publicznymi. W czterech jednostkach doszło do:
- nierzetelnego sporządzania opisu przedmiotu zamówienia,
- nieuwzględniania zapisów dotyczących kar umownych,
- opóźnień w publikacji ogłoszeń,
- niewykonania części obowiązków przez komisje przetargowe.
Co więcej, nie wszystkie umowy w pełni zabezpieczały interesy inwestorów, a w wielu przypadkach nie egzekwowano należnych kar umownych.
Dofinansowanie zewnętrzne – mocna strona programu
Jedynym pozytywnym aspektem raportu jest finansowanie. Wszystkie jednostki miały zapewnione fundusze na realizację inwestycji, korzystając zarówno ze środków własnych, jak i zewnętrznych – od budżetu państwa, przez Krajowy Fundusz Drogowy, po dotacje unijne i środki Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Poziom dofinansowania wynosił od 39% do nawet 100% kosztów, co oceniono pozytywnie.
Zawiadomienia do prokuratury i dyscyplina finansów
W związku z wykrytymi nieprawidłowościami NIK skierowała zawiadomienia:
- o możliwości popełnienia przestępstwa w Świnoujściu (sprawę przekazano z Prokuratury Rejonowej w Świnoujściu do Prokuratury Rejonowej w Goleniowie),
- o naruszeniu dyscypliny finansów wobec dyrektorów Dolnośląskiej Służby Dróg i Kolei we Wrocławiu.
Wnioski i rekomendacje NIK
Najwyższa Izba Kontroli w raporcie zaleca:
- opracowanie wewnętrznych procedur przygotowania inwestycji drogowych,
- wdrożenie skutecznych mechanizmów kontroli zarządczej,
- poprawę nadzoru inwestorskiego, w tym badań jakości materiałów,
- regularne monitorowanie stanu technicznego obiektów.
Dlaczego raport NIK jest ważny?
Budowa obwodnic to strategiczne inwestycje infrastrukturalne, które mają wpływ na rozwój regionów, bezpieczeństwo w ruchu drogowym i jakość życia mieszkańców. Nieprawidłowości w programie budowy 100 obwodnic oznaczają nie tylko ryzyko strat finansowych, ale także zagrożenie dla kierowców i pieszych.
Z raportu wynika jasno, że potrzebne są poprawki systemowe, aby podobne błędy nie powtarzały się w kolejnych inwestycjach.
Źródło:
