105 lat temu – 17 lipca 1920 roku – po raz pierwszy uruchomiono regularne linie autobusowe w Warszawie. Wydarzenie to zapoczątkowało nowy rozdział w historii transportu publicznego w stolicy.
Choć autobusy pojawiły się na ulicach już pod koniec czerwca, to 17 lipca można uznać za właściwą datę narodzin komunikacji autobusowej w Warszawie.
Kiedy pojawiły się pierwsze autobusy w Warszawie?
W drugiej połowie XIX wieku jedynym środkiem transportu zbiorowego w Warszawie były tzw. omnibusy konne – wieloosobowe, zaprzęgowe pojazdy, które kursowały na stałych trasach. Komfort podróży pozostawiał wiele do życzenia. Jak relacjonował „Kurier Warszawski” w 1879 roku, do takiego pojazdu potrafiono wepchnąć nawet 16 pasażerów – „jak śledzie do beczki”. Stan techniczny, higiena i kultura obsługi były dalekie od współczesnych standardów.
W 1896 roku pojawił się pomysł, by do stolicy sprowadzić autobusy elektryczne, ale władze miasta odrzuciły projekt. Powodem był konflikt interesów – magistrat miał większościowe udziały w spółce tramwajowej (tramwajach konnych), która nie chciała konkurencji. Przełom nastąpił dopiero po I wojnie światowej, kiedy to gwałtownie rozwijające się miasto potrzebowało nowych środków transportu.
Autobus kontra tramwaj – drogo i niewygodnie
W maju 1919 roku Alfons Kühn, dyrektor Tramwajów Miejskich w Warszawie, zaproponował wprowadzenie miejskich linii autobusowych. Miały one łączyć centrum z dzielnicami pozbawionymi dostępu do tramwajów: Wolą, Ochotą, Marymontem, Nowym Bródnem, Targówkiem czy Grochowem. Planowano także trasę z Placu Zbawiciela przez Plac Teatralny. Zamówiono pojazdy z Austrii i Niemiec: piętrowe autobusy Saurer oraz niemieckie Benz-Gaggenau. Część z nich posiadała tzw. imperiał – górny pokład pasażerski, który w jednych wersjach był otwarty, w innych zadaszony.
Z powodu dużych gabarytów autobusy nie mogły zostać przetransportowane koleją. Dotarły do Warszawy w czerwcu 1920 roku – na własnych kołach. Przypadek sprawił, że właśnie wtedy rozpoczął się strajk tramwajarzy. W tej sytuacji miasto – przy wsparciu Stowarzyszenia Samopomocy Społecznej – zdecydowało się uruchomić zastępcze połączenia autobusowe. 29 czerwca 1920 roku na trasie Plac Zamkowy – Plac Zbawiciela pojawiły się pierwsze kursy. Bilet kosztował 2 marki, czyli tyle samo co w tramwaju.
Dopiero 17 lipca 1920 roku uruchomiono pierwsze dwie stałe linie autobusowe w Warszawie – z Dworca Wiedeńskiego do Wojtówki oraz z Dworca Brzeskiego na Plac Trzech Krzyży. To właśnie tę datę uznaje się za narodziny regularnej komunikacji miejskiej w Warszawie.
Warunki podróży wciąż pozostawiały jednak wiele do życzenia. Piętrowe „Saurery” nie miały klasycznych opon – zastosowano jedynie cienką warstwę gumy. Autobusy trzęsły się na wyboistych brukach, co pasażerowie określali jako „męczarnię”. Dodatkowo bilety autobusowe szybko zdrożały – stając się ponad dwa razy droższe niż tramwajowe. Dyrektor Kühn odpowiadał publicznie, że to nie wina pojazdów, lecz „opłakanego stanu bruku”.
Autobusy na wojnie: sierpień 1920
Zupełnie nową rolę autobusy odegrały podczas wojny polsko-bolszewickiej. Już 10 sierpnia 1920 roku 10 pojazdów przejęło wojsko generała Hallera, które używało ich do przewozu żołnierzy na front oraz jako sanitarki. W liście podpisanym przez pułkownika Stanisława Starzewskiego czytamy:
„Autobusy spełniły chlubnie swe zadanie, oddając wielkie usługi operacyjne przy transporcie wojsk na najbardziej zagrożone punkty. W imieniu generała Hallera – dziękuję”.
Powrót po latach – linia A i francuska Somua
Po zakończeniu wojny los autobusów był niepewny. W 1924 roku z powodu niskiego zainteresowania i wysokich kosztów eksploatacji zamknięto ostatnią z kilku uruchomionych wcześniej linii. Przełom nastąpił dopiero cztery lata później – 29 czerwca 1928 roku, kiedy to ruszyła nowoczesna linia A, łącząca Plac Zbawiciela z Placem Teatralnym.
Do jej obsługi zakupiono nowoczesne francuskie autobusy Somua – znacznie wygodniejsze, dobrze zawieszone, wyposażone w miękkie fotele i przestronne wejścia. Powstały także pierwsze przystanki z poczekalniami i telefonami dla pasażerów.
„Autobus jest tego samego typu, co w Paryżu: długi, niski, wygodny, chyży, dobrze zawieszony na sprężystych resorach…”
– pisał „Kurier Warszawski” w sierpniu 1928 roku.
Sieć autobusowa po 1930 roku
W latach 30. sieć autobusowa w Warszawie rozwijała się dynamicznie. W 1935 roku działało już kilkanaście linii oznaczanych literami (A, B, C…). Do wybuchu wojny planowano wprowadzenie numeracji, a także budowę nowych zajezdni. W 1939 roku autobusy kursowały także do podmiejskich miejscowości, np. Wilanowa czy Bielan.
II wojna światowa niemal całkowicie zniszczyła warszawski tabor. Po 1945 roku transport autobusowy odbudowywano od zera, głównie na bazie przedwojennych modeli, ale z czasem pojawiły się nowe pojazdy produkcji krajowej i radzieckiej.
W 1951 roku wprowadzono system numeracji linii, który obowiązuje do dziś. W latach 60. i 70. do Warszawy trafiły legendarne Jelcze „ogórki”, a w latach 80. pierwsze autobusy przegubowe. W latach 90. pojawiły się autobusy niskopodłogowe, a od 2015 roku trwa proces elektryfikacji taboru.
Zajezdnie i przystanki – jak zmieniała się infrastruktura
Początkowo autobusy garażowano tymczasowo w warsztatach tramwajowych. Pierwsza zajezdnia autobusowa powstała przy ulicy Inflanckiej w 1928 roku. Po wojnie dobudowano nowe obiekty: Redutowa (1955), Ostrobramska (1972), Woronicza (1975) i Stalowa (1990). Dziś największą zajezdnią jest przy ul. Kleszczowej.
W 2020 roku, z okazji stulecia komunikacji autobusowej w Warszawie, MZA zaprezentowały zrekonstruowany model autobusu Somua Six. Pojazd wziął udział w Nocy Muzeów i stał się atrakcją dla warszawiaków.
„Pod nogami czuć zmiany biegów, ryk silnika odbija się od ścian kamienic, ale fotele wygodne jak w kinie”
– relacjonowali uczestnicy przejazdu.
Źródła:
- Dzieje.pl – Z Placu Zbawiciela na Zamkowy – 105 lat temu po Warszawie zaczęły jeździć pierwsze autobusy
- Włodzimierz Winek – Historia warszawskich autobusów (Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa)
- Autobusy-Wawa Wiki – Autobusy (historia)
