W 2024 roku ZUS wystawił 27,4 mln zwolnień lekarskich, które przełożyły się na 290 mln dni nieobecności w pracy. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przygotowało projekt nowelizacji. To największa od lat reforma zasad korzystania ze zwolnień lekarskich.
L4 2026 – koniec z wynagrodzeniem od pracodawcy
Najważniejsza zmiana dotyczy finansów. Od 2026 roku ZUS przejmie wypłatę zasiłku chorobowego od 1. dnia niezdolności do pracy.
Dziś system wygląda inaczej – przez pierwsze 33 dni choroby (a w przypadku osób po 50. roku życia przez 14 dni) to pracodawca wypłaca wynagrodzenie chorobowe. Dopiero później koszty przejmuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Nowe rozwiązanie odciąży firmy, ale przeniesie ciężar finansowy na ZUS. Według wyliczeń ekspertów, koszt reformy może wynieść nawet 14,4 mld zł rocznie.
Skutki dla pracowników
- Zyskają większą pewność, że świadczenie będzie wypłacane zawsze z jednego źródła.
- Krótkie L4 (np. 5–10 dni) będą finansowane w całości przez ZUS.
- Potencjalnym problemem mogą być opóźnienia w wypłatach, ponieważ ZUS już dziś boryka się z dużą liczbą spraw.
Skutki dla pracodawców
- Znaczące oszczędności – koniec obowiązku wypłacania chorobowego z własnej kieszeni.
- Mniej biurokracji – redukcja formalności przy rozliczaniu absencji.
- Większe zainteresowanie kontrolą – firmy, choć same nie będą płacić, nadal będą naciskać na ZUS, aby ograniczać nadużycia.
Czynności incydentalne – nowe pojęcie w prawie pracy
Drugą rewolucją będzie wprowadzenie kategorii „czynności incydentalnych”.
Dziś przepisy są jednoznaczne – każda praca zarobkowa w okresie L4 oznacza utratę prawa do świadczenia. Reforma doprecyzuje ten zapis. Za działalność zarobkową uznane będą wszystkie czynności, które mają charakter odpłatny lub są wykonywane w ramach umowy.
Jednak w projekcie znalazł się wyjątek – jeśli zaniechanie jakiejś czynności mogłoby narazić firmę lub kontrahenta na straty, pracownik będzie mógł ją wykonać bez utraty prawa do świadczenia.
Przykłady czynności incydentalnych:
- podpisanie ważnego dokumentu,
- akceptacja faktury,
- udzielenie krótkiej konsultacji.
To ukłon w stronę osób pełniących kluczowe funkcje w firmach, które podczas choroby muszą wykonać drobną, ale niezbędną czynność.
Aktywność w czasie choroby – co wolno, a czego nie?
Projekt jasno rozdziela czynności codziennego życia od działań, które mogą wydłużyć rekonwalescencję.
- Dozwolone będą: zakupy, wizyta w aptece, konsultacja lekarska czy spacer zalecony przez lekarza.
- Zakazane będą: aktywności, które mogą pogłębiać chorobę albo utrudniać powrót do zdrowia, np. ciężka praca fizyczna podczas zwolnienia wystawionego na problemy ortopedyczne.
To rozstrzygnięcie ma zakończyć spory sądowe i rozbieżności interpretacyjne.
Praca na kilku etatach a zwolnienie lekarskie
Nowelizacja przewiduje również zmiany dla osób, które łączą kilka miejsc pracy. Jeśli choroba uniemożliwia wykonywanie obowiązków tylko w jednym zakładzie pracy, pracownik będzie mógł kontynuować zatrudnienie w innym.
Przykład:
- ktoś pracuje fizycznie w magazynie i jednocześnie jako księgowy. Jeśli lekarz stwierdzi, że z powodu kontuzji nie może wykonywać pracy fizycznej, będzie mógł nadal pracować przy biurku.
To rozwiązanie ma zapobiegać sytuacjom, w których ZUS kwestionował L4 tylko dlatego, że pracownik miał więcej niż jeden etat.
ZUS – nowe obowiązki i ryzyka
Przejęcie wypłat i zwiększenie zakresu kontroli oznacza, że ZUS stanie przed dużymi wyzwaniami.
- Kadra orzecznicza – już dziś brakuje lekarzy orzeczników. Według danych z 2024 r. aż 37% etatów pozostaje nieobsadzonych, a średnia wieku orzeczników przekracza 60 lat.
- Kontrole – obecnie ZUS weryfikuje ok. 1,5% zaświadczeń. Po reformie liczba kontroli musi wzrosnąć wielokrotnie.
- Elektronizacja – ZUS będzie musiał korzystać z systemów informatycznych, by szybciej pobierać dokumentację medyczną i analizować dane.
Bez tego istnieje ryzyko, że reforma doprowadzi do chaosu i opóźnień w wypłatach.
Skutki dla pracowników
- Większe bezpieczeństwo finansowe – każdy dzień choroby będzie płatny z FUS.
- Nowe ryzyka – ZUS zyska szersze uprawnienia kontrolne. W praktyce oznacza to większe prawdopodobieństwo wezwań na badania, żądania dokumentacji medycznej i częstszych decyzji o cofnięciu prawa do świadczenia.
- Koniec niejasności – jasne przepisy o „czynnościach incydentalnych” czy pracy na kilku etatach pozwolą uniknąć sytuacji, w których pracownik tracił zasiłek w wyniku niejednoznacznej interpretacji.
Bilans reformy – korzyści i zagrożenia
Nowelizacja ma przynieść porządek w systemie i większą przewidywalność. Dla pracodawców oznacza oszczędności, dla pracowników – większe bezpieczeństwo, a dla ZUS – potężne wyzwanie finansowe i organizacyjne.
Największe ryzyka to:
- opóźnienia w wypłatach,
- przeciążenie kadrowe lekarzy orzeczników,
- wzrost liczby krótkich L4 finansowanych z budżetu państwa.
Największe korzyści to:
- odciążenie firm,
- większa przejrzystość prawa,
- doprecyzowanie zasad dla pracowników na wielu etatach.
Podsumowanie
Zwolnienia lekarskie 2026 wprowadzają fundamentalne zmiany:
- ZUS przejmie wypłaty od 1. dnia choroby,
- pojawi się pojęcie „czynności incydentalnych”,
- osoby na kilku etatach będą mogły kontynuować część pracy,
- ZUS zyska nowe uprawnienia kontrolne.
To reforma, która z jednej strony odciąży pracodawców i uporządkuje przepisy, z drugiej – nałoży ogromne obciążenia na Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Źródło:
MRPiPS: Projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw
