Badania polskich naukowców pokazują, że stosunek długości palców 2D:4D – czyli proporcja między palcem wskazującym a serdecznym – może zdradzać tempo biologicznego starzenia się organizmu. Proporcje długości palców, ukształtowane jeszcze w życiu płodowym, mają związek z procesami epigenetycznymi zachodzącymi w DNA, a tym samym z ryzykiem chorób i długością życia.
Hormony zapisane w dłoni
Wskaźnik 2D:4D to różnica proporcji między długością palca wskazującego (drugi – 2D) a serdecznego (czwarty – 4D).
- Jeżeli serdeczny palec jest dłuższy od wskazującego, oznacza to większą ekspozycję na testosteron w życiu płodowym.
- Jeśli wskazujący jest dłuższy od serdecznego, świadczy to o silniejszym wpływie estrogenów.
Jak tłumaczy dr Paulina Pruszkowska-Przybylska z Uniwersytetu Łódzkiego, główna autorka badania, układ palców może być traktowany jako biologiczny zapis warunków hormonalnych z okresu prenatalnego.
– Jeżeli palec czwarty jest dłuższy od drugiego, mówimy o większej ekspozycji na testosteron. Odwrotna sytuacja wskazuje na większą ekspozycję na estrogen
– wyjaśnia badaczka.
Ten prosty pomiar od lat wykorzystuje się w antropologii, biologii człowieka, a nawet w psychologii, aby badać wpływ hormonów płciowych na późniejsze cechy organizmu – od predyspozycji sportowych, przez zdolności matematyczne, aż po podatność na choroby.
Jak wyglądało badanie?
Projekt objął 182 osoby w wieku od 30 do 76 lat (106 kobiet i 76 mężczyzn). Naukowcy mierzyli długość palców u badanych, a następnie analizowali ich DNA pobrane z próbek krwi. Kluczowym elementem była ocena metylacji DNA, czyli procesu chemicznego wpływającego na to, które geny są aktywne, a które „wyciszone”.
Metylacja nie zmienia samego kodu genetycznego, ale reguluje ekspresję genów. W praktyce przekłada się to na takie cechy fenotypowe, jak:
- szybkość pojawiania się zmarszczek,
- tempo siwienia,
- jędrność skóry,
- sprawność układu odpornościowego.
Do obliczania wieku biologicznego zastosowano zegary epigenetyczne, czyli algorytmy oparte na wzorcach metylacji DNA. Dzięki nim można ocenić, czy dana osoba starzeje się szybciej, czy wolniej niż wynika to z jej wieku metrykalnego.
W badaniu użyto m.in.:
- modelu PhenoAge – prognozującego ryzyko chorób przewlekłych,
- DNAmTL – biomarkera długości telomerów, które skracają się wraz z wiekiem i są wskaźnikiem starzenia komórek.
Co odkryli naukowcy?
Wyniki pokazały, że u mężczyzn z wyższym wskaźnikiem 2D:4D (tzw. kobiecy układ palców) wiek epigenetyczny był przyspieszony. Innymi słowy, ich DNA nosiło oznaki starzenia się szybszego, niż wynikało to z wieku kalendarzowego.
Co ciekawe, u kobiet podobnej zależności nie stwierdzono. Oznacza to, że wpływ hormonów płciowych w życiu płodowym oddziałuje na organizm w sposób zróżnicowany w zależności od płci.
– Zauważyliśmy pewną korelację. Aby ją jednoznacznie potwierdzić, należałoby prowadzić badania od momentu ciąży, z pomiarem hormonów w płynie owodniowym, oceną długości palców po urodzeniu i pomiarem wieku epigenetycznego w kolejnych latach. To jednak trudne metodologicznie i etycznie
– podkreśla dr Pruszkowska-Przybylska.
Skąd biorą się różnice?
Naukowcy wskazują, że na kształtowanie się proporcji palców w życiu płodowym wpływa wiele czynników:
- dieta matki, zwłaszcza spożywanie mięsa z hormonami,
- obecność fitoestrogenów w pożywieniu,
- narażenie ciężarnej na chemikalia w pracy,
- indywidualne predyspozycje genetyczne.
To właśnie ta mieszanka czynników, wraz z płcią dziecka, decyduje o ostatecznym „zapisie hormonalnym” w układzie dłoni.
Dlatego stosunek 2D:4D jest dla badaczy ciekawym, choć nie absolutnym, markerem – nie daje stuprocentowej pewności co do indywidualnych cech, ale wskazuje na istotne zależności statystyczne.
Czy da się przewidzieć starzenie?
Wyniki badań nie oznaczają, że wystarczy spojrzeć na swoją dłoń, aby dowiedzieć się, ile lat będziemy żyć. To byłoby uproszczenie. Jednak z punktu widzenia nauki wskaźnik 2D:4D jest kolejnym puzzlem w układance dotyczącej wpływu warunków prenatalnych na zdrowie dorosłego człowieka.
Epigenetyka – nauka badająca zmiany w ekspresji genów pod wpływem środowiska – rozwija się bardzo dynamicznie. Dzięki niej wiemy, że na nasze starzenie wpływają nie tylko geny, ale też dieta, aktywność fizyczna, stres czy zanieczyszczenia środowiska.
Stosunek długości palców staje się więc jednym z elementów, które mogą pomóc w profilaktyce zdrowotnej. Jeśli w przyszłości uda się potwierdzić tę zależność w większych populacjach, być może stanie się on biomarkerem pozwalającym wcześnie identyfikować osoby z większym ryzykiem przyspieszonego starzenia biologicznego.
Znaczenie dla medycyny i profilaktyki
Eksperci podkreślają, że choć 2D:4D nie determinuje losu jednostki, to może być użyteczne w badaniach populacyjnych i klinicznych. W praktyce mogłoby to oznaczać:
- lepsze dostosowanie badań przesiewowych,
- wcześniejsze wprowadzenie działań profilaktycznych,
- indywidualizację zaleceń dotyczących stylu życia.
Badanie otwiera także drogę do refleksji nad znaczeniem środowiska prenatalnego. Jeśli dieta i zdrowie matki w ciąży mogą wpływać na starzenie biologiczne dziecka, oznacza to, że troska o zdrowie kobiet w ciąży ma jeszcze większe znaczenie, niż dotąd przypuszczano.
Kontrowersje i ograniczenia
Nie brakuje jednak głosów krytycznych. Część naukowców ostrzega przed nadmiernym przywiązywaniem wagi do wskaźnika 2D:4D, który bywa wykorzystywany także w badaniach o wątpliwej jakości – np. dotyczących cech charakteru czy zachowań seksualnych.
Dr Pruszkowska-Przybylska zaznacza, że jej zespół nie twierdzi, iż długość palców przesądza o tempie starzenia.
– To narzędzie pomocnicze, które może pokazywać pewne zależności statystyczne, ale nie wyznacza indywidualnego losu człowieka
– podkreśla.
Polscy naukowcy jako pierwsi na świecie opisali związek między długością palców a tempem starzenia epigenetycznego. Odkrycie nie daje prostych recept, ale stanowi ważny krok w kierunku lepszego zrozumienia, jak nasze życie płodowe wpływa na zdrowie i starzenie się w dorosłości.
Być może w przyszłości lekarze będą mogli uwzględniać taki marker przy ocenie ryzyka chorób i długości życia. Na razie jednak pozostaje on przede wszystkim fascynującą wskazówką badawczą, która pokazuje, że odpowiedź na pytanie o długość życia może kryć się… w naszych dłoniach.
Źródła:
- American Journal of Human Biology – Potential Predictor of Epigenetic Age Acceleration in Men: 2D:4D Finger Pattern
- Nauka w Polsce (PAP) – Z długości palców można wyczytać, jak szybko się zestarzejemy
