Starzenie się organizmu nie musi być procesem biernym i nieodwracalnym – przekonuje zespół badaczy z Polski, USA i Wielkiej Brytanii. Raport opublikowany przez Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu pod kierunkiem dr. Piotra Chmielewskiego to jedna z najbardziej kompleksowych analiz współczesnej wiedzy o biologicznym starzeniu się.
Starzenie to nie tylko upływ czasu
Jak podkreślają naukowcy, starzenie się to przede wszystkim stopniowa utrata integralności Jak podkreślają naukowcy, starzenie się to przede wszystkim stopniowa utrata integralności biologicznej, która prowadzi do rozwoju chorób cywilizacyjnych: chorób układu sercowo-naczyniowego, nowotworów, demencji i innych zaburzeń neurodegeneracyjnych.
Utrata integralności biologicznej oznacza, że komórki i tkanki organizmu coraz słabiej spełniają swoje funkcje – pojawiają się błędy w odczycie materiału genetycznego, uszkodzenia DNA pozostają nienaprawione, a organizm coraz gorzej radzi sobie z neutralizacją wolnych rodników i utrzymaniem równowagi metabolicznej. Zaburzeniu ulega także homeostaza komórkowa, funkcjonowanie mitochondriów, równowaga hormonalna oraz komunikacja międzykomórkowa. W efekcie zwiększa się ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych takich jak miażdżyca, udar mózgu, choroba Alzheimera, nowotwory czy cukrzyca typu 2.
„Na poziomie molekularnym obserwujemy uszkodzenia DNA, zaburzenia regulacji ekspresji genów, stres oksydacyjny oraz obniżoną efektywność systemów naprawczych”
– wyjaśnia dr Chmielewski.
Szczególną rolę w tym procesie odgrywają komórki senescentne – komórki, które utraciły zdolność do podziału, ale nie uległy apoptozie (naturalnemu obumieraniu). Mimo że nie pełnią już swoich pierwotnych funkcji, pozostają aktywne metabolicznie i wydzielają cząsteczki prozapalne (tzw. SASP), które wywołują przewlekły stan zapalny, niszczą otaczające komórki i zaburzają homeostazę tkanek. Jak wyjaśnia dr Judith Campisi, ekspertka z Buck Institute for Research on Aging, „komórki senescentne to biologiczny nóż obosieczny – nie tylko powodują uszkodzenia, ale w niektórych sytuacjach wspomagają regenerację. Problem zaczyna się, gdy ich liczba staje się zbyt duża i organizm nie jest w stanie ich kontrolować.”
„Eliminacja komórek starych replikacyjnie to obecnie jeden z najważniejszych celów terapeutycznych”
– wskazuje dr Chmielewski.
Leki, które mogą działać (lub nie)
Zespół dr. Chmielewskiego przeanalizował także wpływ leków przeciwstarzeniowych, takich jak senolityki (usuwające komórki senescentne) oraz metformina – popularny lek stosowany w leczeniu cukrzycy typu 2.
„Wpływ metforminy na zdrowe osoby pozostaje niejasny. Obecnie trwają badania mające na celu ocenę jej roli w procesach starzenia, ale nie mamy jeszcze jednoznacznych wyników”
– zaznacza Chmielewski.
W literaturze naukowej wskazuje się, że metformina może wpływać na wydłużenie życia u modeli zwierzęcych, m.in. poprzez poprawę wrażliwości na insulinę, ograniczenie stresu oksydacyjnego i aktywację enzymów takich jak AMPK. Jednak – jak zaznacza Chmielewski –
„brakuje dowodów z randomizowanych badań na ludziach, które potwierdziłyby takie działanie u osób zdrowych”.
Eksperci przewidują, że w przyszłości medycyna może sięgnąć po interwencje molekularne, takie jak terapie celowane w mikroRNA (miRNA), markery epigenetyczne czy wskaźniki metaboliczne. Jak podkreśla prof. Nir Barzilai z Albert Einstein College of Medicine –
„dopiero uczymy się, jak mapować i wykorzystywać te sygnały w praktyce klinicznej. To obszar ogromnych nadziei, ale również wielu niewiadomych”.
Jednak – jak zastrzegają autorzy raportu – są to technologie w fazie eksperymentalnej, a ich wdrożenie na dużą skalę może zająć wiele lat.
Jak żyć? Proste strategie, które działają
Mimo postępów w badaniach, najbardziej efektywne i najlepiej udokumentowane metody spowalniania starzenia się pozostają zaskakująco proste:
- Regularna aktywność fizyczna – najlepiej codzienna, umiarkowana, poprawia funkcjonowanie układu krążenia, wspiera metabolizm i działa przeciwzapalnie,
- Zdrowa dieta – np. dieta śródziemnomorska, bogata w warzywa, ryby, oliwę i produkty pełnoziarniste, zawiera antyoksydanty, ogranicza stany zapalne i ryzyko chorób serca,
- Unikanie używek – palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu przyspieszają starzenie komórkowe, skracają telomery i zwiększają ryzyko nowotworów,
- Wysoka jakość snu – najlepiej 7–8 godzin dziennie, sen regeneruje mózg, zmniejsza poziom kortyzolu i poprawia odporność,
- Relacje społeczne – utrzymywanie kontaktów z rodziną i przyjaciółmi obniża poziom stresu i ryzyko depresji,
- Utrzymywanie masy mięśniowej – ćwiczenia siłowe, nawet z lekkim obciążeniem, przeciwdziałają sarkopenii, wspomagają metabolizm i zmniejszają ryzyko upadków.
„Sen trwający 7–8 godzin dziennie ma kluczowe znaczenie. Jego niedobór zaburza regenerację komórek, podnosi poziom zapalny i przyspiesza starzenie się mózgu”
– czytamy w raporcie.
Dr Chmielewski podkreśla także rolę równowagi metabolicznej:
„Stałe monitorowanie poziomu glukozy, lipidów i ciśnienia krwi pozwala wykryć wcześnie niekorzystne zmiany i wdrożyć prewencję”.
Obok czynników biologicznych raport akcentuje również znaczenie psychospołeczne. Samotność, brak bliskich relacji i izolacja społeczna są silnie skorelowane ze zwiększoną śmiertelnością.
„Relacje z innymi ludźmi działają jak bufor przeciw stresowi i depresji. To silniejszy czynnik ochronny niż niejedna terapia farmakologiczna”
– podkreślają autorzy raportu.
Medycyna długowieczności: perspektywy i ograniczenia
Autorzy raportu podsumowują, że obecnie nie istnieje jedna uniwersalna terapia przeciwstarzeniowa. Zamiast tego mamy rosnącą wiedzę o biologii starzenia i zestaw praktycznych interwencji, które możemy wdrażać już dziś.
„To, co jeszcze niedawno było spekulacją science-fiction, dziś staje się przedmiotem intensywnych badań klinicznych. Ale potrzebujemy więcej danych, zanim zaproponujemy realne terapie odmładzające”
– podsumowuje dr Chmielewski.
Źródła
- Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu – Starzenie się to nie tylko czas. Naukowcy wskazują, jak je spowolnić
- Nature Aging – Senescence and the Hallmarks of Aging
- Buck Institute for Research on Aging – Judith Campisi: Understanding the Dark Side of Cellular Senescence
- Albert Einstein College of Medicine – Nir Barzilai: Targeting Aging with Metformin and Beyond
- Cell Metabolism – Metformin: Historical overview and mechanistic insights
