Czy myślenie może boleć? Naukowy ból głowy
Wyniki badań naukowych wskazują, że wysiłek umysłowy faktycznie bywa nieprzyjemny. Czy oznacza to, że myślenie może dosłownie „boleć”?
Myślenie jako wysiłek – co mówią badania?
Zespół badaczy z Radboud University w Holandii, pod kierownictwem dr. Erika Bijlevelda, przeprowadził metaanalizę obejmującą 170 badań dotyczących związku między wysiłkiem umysłowym a odczuciami negatywnymi. Wyniki, opublikowane w czasopiśmie Psychological Bulletin, wskazują na istnienie silnego związku między natężeniem wysiłku umysłowego a nieprzyjemnymi emocjami, takimi jak frustracja, irytacja, stres czy rozdrażnienie.
W analizowanych badaniach wzięło udział ponad 4,5 tys. osób z różnych środowisk – od studentów, przez pracowników służby zdrowia, aż po wojskowych i sportowców-amatorów. W ramach eksperymentów uczestnicy wykonywali ponad 350 różnych zadań wymagających intensywnej pracy umysłowej, takich jak testowanie nowych technologii, nawigowanie w nieznanym środowisku czy gry w wirtualnej rzeczywistości. Niezależnie od rodzaju zadania i grupy badanych, im większy wysiłek umysłowy, tym większy poziom negatywnych odczuć.
Sześć cech, które czynią nas „cool”. Psycholodzy zbadali globalny fenomen społeczny
Dlaczego myślenie bywa nieprzyjemne?
Badania zespołu z Radboud University pokazują, że odczucie „psychicznego bólu” nie jest jedynie metaforą. Choć nie towarzyszy mu fizyczne uszkodzenie tkanek, mózg reaguje na intensywny wysiłek poznawczy w sposób zbliżony do reakcji na dyskomfort fizyczny. Uczestnicy analizowanych eksperymentów konsekwentnie opisywali zadania wymagające długotrwałej koncentracji, podejmowania decyzji czy kontroli impulsów jako męczące, frustrujące i emocjonalnie obciążające.
Co istotne, badacze zwracają uwagę, że nie chodzi tu wyłącznie o subiektywne „zniechęcenie”. Wysiłek poznawczy wiąże się z realnym kosztem energetycznym dla mózgu. Choć organ ten stanowi zaledwie około 2 proc. masy ciała, zużywa nawet 20 proc. energii całego organizmu. Intensywne myślenie zwiększa zapotrzebowanie na glukozę i tlen, a to – zdaniem autorów analizy – może wywoływać biologiczne sygnały ostrzegawcze interpretowane przez organizm jako dyskomfort.
Zespół dr. Bijlevelda wskazuje, że negatywne odczucia pojawiają się szczególnie często podczas zadań wymagających długotrwałej koncentracji, tłumienia impulsów lub podejmowania trudnych decyzji bez jednoznacznie dobrego rozwiązania. Im większe obciążenie poznawcze i im dłużej ono trwa, tym silniejsze są emocje takie jak znużenie, irytacja czy mentalne „wypalenie”.
Interesujące jest to, że w badaniach przeprowadzonych w krajach azjatyckich zależność między wysiłkiem umysłowym a negatywnymi emocjami była słabsza niż w Europie i Ameryce Północnej. Może to wynikać z innego modelu edukacji – uczniowie w Azji spędzają więcej czasu na nauce, co może prowadzić do większej tolerancji na wysiłek umysłowy.
Psychologia żaby. Co kijanka wynosi z domu?
Czy warto się wysilać intelektualnie?
Mimo że myślenie może być męczące, ludzie często dobrowolnie podejmują działania wymagające wysiłku umysłowego. Szachy, rozwiązywanie krzyżówek, nauka języków obcych – wszystkie te aktywności, choć wymagające, mogą być satysfakcjonujące. Jak tłumaczy dr Bijleveld, wynika to z faktu, że nagrody płynące z intelektualnych wyzwań mogą przewyższać dyskomfort związany z wysiłkiem.
Z perspektywy edukacji i zarządzania pracą warto uwzględniać ten aspekt ludzkiej psychiki. Odpowiednie nagradzanie wysiłku, zapewnianie przerw oraz balansowanie trudnych zadań z tymi bardziej angażującymi mogą pomóc w minimalizowaniu negatywnych odczuć związanych z intensywnym myśleniem.
Chociaż myślenie nie powoduje bólu w sensie fizycznym, może być odbierane jako obciążające i nieprzyjemne. Wyniki badań pokazują, że ludzie często nie lubią mentalnego wysiłku jako takiego – podejmują go raczej ze względu na potencjalne korzyści, a nie dla samego aktu myślenia. To ważna lekcja dla nauczycieli, menedżerów i projektantów interfejsów – odpowiednie wsparcie i motywacja mogą sprawić, że wysiłek umysłowy stanie się bardziej znośny, a nawet satysfakcjonujący.
Źródło:
David L., Vassena E., Bijleveld E., The unpleasantness of thinking: A meta-analytic review of the association between mental effort and negative affect, „Psychological Bulletin”, American Psychological Association, 2024
Czytaj więcej
