Ślōnsk, co przez dekady był postrzegany jako bastiōn przemysłowy i regioń ze mocnō lokalnō tożsamościōm, dzisio wyrŏstoł na najważniejszy plac kampanii. I Trzaskowski, i Nawrocki wiedzą, że bez Ślōnska niy ma prezydenta. To tu, na naszym gruncie, kampanio nabiyro rozmachu.
7 grudnia 2024 roku, we Gliwicach, Trzaskowski festowo zaczoł swojō kampanio. Na scynie wystōmpiła z nim posłanka Monika Rosa – Ślōnzoczka z Koalicjiy Obywatelskij, co ôd lat walczy ô to, coby uznać ślōnskō godka za jynzyk regionalny.
„Z tego miejsca chcã wom obiecać – tu, na Ślōnsku – że jedne z piyrszych ustaw, jakie podpiszã jako prezydent, bydzie ta ô jynzyku ślōnskim.”
Niedugo potym Karol Nawrocki z PiS przilecioł na Ślōnsk i we Bytōmiu, Katowicach i Rybniku podkreśloł, że tu trza brōnić tradycyji i ôpiyrać sie na przemyśle.
„Ślōnsk niy potrzebuje ideologii, ino porzōndnego wsparcio. Tu bije serce polskij gospodarki.”
Tożsamość Ślōnzokōw – temat politycznego sporu
Debata ô tym, coby uznać Ślōnzokōw za mniyjszość etnicznō trwo już ôd wielu lot. We spisie z 2021 roku 585 tysiyncy ludzi podoło, że sōm Ślōnzokami, a 250 tysiyncy podało to jako jedynō narodowość. Ale rzónd dalej tego niy uznŏ, co znaczy, że niy ma ani prawnego uznaniŏ, ani piniyndzy ze państwa.
Dla Trzaskowskiego wspiyranie ślōnskij godki i tożsamości to sposób na zdobycie zaufaniŏ ludzi. Dla Nawrockiego – zagrożynie rozbijaniŏ jedności narodowij.
Ustawa ô jynzyku ślōnskim
Ten temat wbił sie jak klin w kampanio wyborczō 2025. Ustawa ô jynzyku ślōnskim niy je już ino ô godce – to symbol. Symbol tego, czy Ślōnzoki sōm pełnoprawnŏ społeczność z prawym do swojij kultury.
Kto to zaczoł i jak to szło
Projekt ustawy złożyła Rosa i grupa posłōw z KO, Lewicy i Polskij 2050. Chciołi, coby:
- ślōnskŏ godka mioła status jynzyka regionalnego (jak kaszëbsczi),
- żeby gminy, kaj ludzie tego chcōm, mogły używać godki we urzędach,
- piniōndze z budżetu państwa szły na edukacyjō i kultura po naszimu.
Projekt trefioł do Sejmu we marcu 2023 roku. We komisji do spraw mniyjszości odbyły sie wysłuchania publiczne. Prziszyli tam ludzie z RAŚ, Pro Loquela Silesiana i Zwiōnzku Gōrnoślōnskigo.
Głosowanie – i porażka
We lipniu 2023 roku było głosowanie. Za projektym było 206 posłōw (KO, Lewica, Polska 2050), przeciw – 219 (PiS, Konfederacja), 25 sie wstrzymoło. Projekt poleg już we piyrszym czytaniu.
„To niy jynzykowi ôdmowa – to ôdmowa ludziōm” – godoł europoseł Łukasz Kohut.
Monika Rosa dodała: „PiS i Konfederacja pokazali, że majō Ślōnsk głęboko we dupie.”
Co na to Andrzej Duda?
Prezydent Andrzej Duda ôd poczōntku był przeciwny. We wywiadzie dlo Polskigo Radia Katowice godoł:
„To niy jynzyk, to dialekt. I jakby ustawa przeszła, to musieliby my sprawdzić, czy je zgodnŏ z konstytucjōm.”
Wielu uznoło to za zapowiedź weta.
Jynzyk godki kontra jynzyk władzy – oś kampanii
Trzaskowski godo, że podpisze ta ustawa, jak jyno zostanie prezydentym. Niy dlo polityki, a dlo znaczyniŏ – że Polska może być otwartŏ, rōżnorodnŏ i sprawiedliwŏ.
Nawrocki sie ôd projektu dystansuje, ale podkreślo, że Polska musi zostać jednŏ i „niy powtarzać błyndōw Zachodu”.
Decentralizacjŏ – ministerstwo w Katowicach
We 2023 roku na Ślōnsk przniesiono Ministerstwo Przemyślu. To piyrszy roz, jak centralny urzōnd przeniesiono ze Warszawy. Symbolicznie to było wielgachne – Ślōnsk pokazano jako niy ino przemysłowy, ale i polityczny regioń.
Premier Donald Tusk zapowoł to w ramach programu decentralizacyji państwa. Ministerstwem kieruje Marzena Czarnecka – profesor z Uniwersytetu Ekonomicznego we Katowicach. Siedziba mieści się przy ul. Powstańców 30 – we budynku Polskij Grupy Gōrniczŏ.
Ministerstwo mo pod sobōm m.in. Departament Gōrnictwa i Hutnictwa, Departament Energii Jōndrowej i Departament Ropy, Gazu i Wodoru. Ma sie zajiynć transformacyjō energetycznō, politykō przemysłowō i surowcowō.
Polityczne wachadło – Ślōnsk niy do przewidzeniŏ
Ślōnsk to niy jeden elektorat. Pōłnoc – jak Częstochowa – głosuje na PiS, ale Gōrny Ślōnsk (Katowice, Gliwice, Ruda Śl.) – na KO i Lewicã.
We wyborach 2023 KO miała 31,5%, PiS – 30,8%. We sejmiku: KO mo 20 mandatōw, PiS – 18, Trzeciŏ Droga – 5, Lewicŏ – 2.
Kaj ta szala sie przechyli? Może właśnie na Ślōnsku.
Nowe pokolyniō – Rosa i Kohut
Monika Rosa i Łukasz Kohut to młodzi liderzy, co godajō po naszymu i walczō ô uznanie godki. Rosa pisała projekt ustawy. Kohut działa we Europarlamyncie. Sōm popularni zwłŏszczŏ wśród młodych Ślōnzokōw.
Ślōnsk – laboratorium przemian
Po upadku kopalń i hut, Ślōnsk sie zmiyńio. Powstajō nowe firmy, idzie kasa na OZE, informatyka, rewitalizacjã. Ludzie chcō rozwoju, niy obietnic. I jak kto to zrozumi – wygro wybory.
Podsumowaniŏ – Ślōnsk rozstrzygnie wybory
- Ponad 3,5 miliona głosujōncych
- Niy ma jednyj partyj, co by mioła przwŏga
- Silnŏ tożsamość ôd Szymbarku do Raciborza
- Politycy ze Ślōnska majō coraz wiyncyj do godanio
Bo to niy Warszawa, niy Kraków – ale Katowice, Bytōm i Rybnik mogą rozstrzygnōń, kery bydzie nowym prezydentym Polski.
ŹRÓDŁA
- Rzeczpospolita – Trzaskowski i Nawrocki uwierzyli, że jeden region zdecyduje o wyniku wyborów
- Bankier.pl – Kohut: Złożymy projekt ustawy ws. uznania Ślązaków za mniejszość etniczną
- Gazeta Prawna – Rozpoczyna działalność Ministerstwo Przemysłu z siedzibą na Śląsku
- Wiadomości WP – Wyniki wyborów samorządowych 2024. Podział mandatów w sejmiku woj. śląskiego
- Dziennik Zachodni – Trzaskowski wygrywa na Śląsku. Prognozy dla wyborów prezydenckich
- Wikipedia (EN) – Silesian Voivodeship Sejmik
- Wikipedia (EN) – Silesian Regional Party
- Polskie Radio Katowice – wypowiedź Andrzeja Dudy dot. języka śląskiego, czerwiec 2023 r.
- Partia Razem – Śląsk mniejszością etniczną – oficjalne stanowisko partii
