W ciągu ostatnich dwóch dekad rosyjskie służby wywiadowcze prowadziły szereg operacji specjalnych w Europie Zachodniej i Środkowej, obejmujących morderstwa polityczne, sabotaż infrastruktury krytycznej oraz ataki chemiczne i radiacyjne. Ofiarami tych działań byli zarówno byli rosyjscy agenci, jak i opozycjoniści oraz infrastruktura kluczowa dla bezpieczeństwa energetycznego i telekomunikacyjnego regionu. Tajemnicze eksplozje, zniszczone podmorskie kable, a także zamachy na rosyjskich dysydentów wskazują na długofalową strategię destabilizacji i zastraszania. Zachodni analitycy i szefowie służb uważają, że działalność rosyjskiego wywiadu stała się coraz bardziej agresywna i nieprzewidywalna. „Rosyjskie służby wywiadowcze wyraźnie oszalały” – stwierdził Richard Moore, szef MI6. William Burns, dyrektor CIA, dodał, że „nawet jeśli wyglądają one na amatorskie, to są nieodpowiedzialne i niebezpieczne” (Financial Times).
Trucizny i morderstwa
Aleksandr Litwinienko (2006) – zabójstwo polonem-210
Były oficer FSB i KGB, Aleksandr Litwinienko, który uciekł do Wielkiej Brytanii i stał się ostrym krytykiem Kremla, został otruty polonem-210 w Londynie. Śledztwo wykazało, że za jego śmiercią stali byli agenci KGB, Andriej Ługowoj i Dmitrij Kowtun, działający prawdopodobnie na zlecenie rosyjskich władz. Litwinienko zmarł po trzech tygodniach od zatrucia, a ślady silnie radioaktywnego polonu znaleziono w hotelu, restauracjach i samolocie, którym podróżowali sprawcy.
Siergiej i Julia Skripal (2018) – nowiczok w Salisbury
Były podwójny agent Siergiej Skripal i jego córka Julia zostali otruci bojowym środkiem chemicznym nowiczok w Wielkiej Brytanii. Sprawcami byli agenci GRU, znani jako Aleksandr Petrow i Rusłan Boszyrow, którzy oficjalnie przybyli do Londynu jako „turyści”, ale w rzeczywistości ich celem było przeprowadzenie zamachu. Skripalowie przeżyli, lecz atak wywołał międzynarodowe napięcia i sankcje wobec Rosji.
Władimir Kara-Murza – seria prób otrucia
Działacz opozycyjny i krytyk Kremla, Władimir Kara-Murza, dwukrotnie (w 2015 i 2017 roku) padł ofiarą prób otrucia w Rosji. Według badań niezależnych dziennikarzy, w jego organizmie wykryto ślady silnie toksycznych substancji chemicznych. Kara-Murza, który przeżył oba zamachy, twierdzi, że próby jego zabójstwa były bezpośrednio powiązane z jego działalnością polityczną.
Eksplozje magazynów amunicji w Czechach
Wybuchy we Vrběticach (2014)
W październiku i grudniu 2014 roku doszło do dwóch eksplozji w składach amunicji w miejscowości Vrbětice w Czechach. Pierwszy wybuch zabił dwóch pracowników magazynu. Po latach śledztwa czeski rząd ujawnił, że za zamachami stali agenci rosyjskiego wywiadu wojskowego GRU – Aleksandr Miszkin i Anatolij Czepiga. Obaj byli również zamieszani w próbę otrucia Siergieja Skripala.
Celem ataku było zniszczenie amunicji przeznaczonej dla Ukrainy i innych krajów europejskich. W reakcji na ujawnienie tych informacji Czechy wydaliły 18 rosyjskich dyplomatów.
Uszkodzenia infrastruktury krytycznej na Morzu Bałtyckim
Ataki na gazociągi i kable telekomunikacyjne
W ostatnich latach wzrosła liczba tajemniczych incydentów związanych z uszkodzeniami infrastruktury krytycznej na Morzu Bałtyckim:
Uszkodzenie gazociągu Balticconnector (2023): Gazociąg łączący Estonię i Finlandię został uszkodzony w wyniku eksplozji. Według raportów, podejrzewa się celowe działanie sabotażowe, które miało na celu osłabienie bezpieczeństwa energetycznego regionu.
Zniszczenie kabli telekomunikacyjnych i energetycznych (2024): W grudniu 2024 roku odnotowano uszkodzenia podmorskich kabli między Estonią a Finlandią, co wpłynęło na komunikację i bezpieczeństwo energetyczne.
Uszkodzenie kabla C-Lion1 (2025): W lutym 2025 roku Szwecja poinformowała o kolejnym uszkodzeniu podmorskiego kabla telekomunikacyjnego, co było już trzecim incydentem w ciągu kilku miesięcy.
Te zdarzenia sugerują celowe działania sabotażowe mające na celu destabilizację regionu Morza Bałtyckiego.
Nowe operacje GRU i wojna hybrydowa
Departament Zadań Specjalnych (SSD) – tajna jednostka GRU
W 2023 roku rosyjski wywiad wojskowy GRU utworzył nową jednostkę operacji specjalnych, znaną jako Departament Zadań Specjalnych (SSD). Kierowana przez generała pułkownika Andrieja Awierianowa, jednostka ta zajmuje się przeprowadzaniem ataków sabotażowych oraz infiltracją krajów Europy Zachodniej i Środkowej. Celem działań SSD jest destabilizacja regionu poprzez cyberataki, zamachy i szpiegostwo.
Richard Moore z MI6 zauważył, że rosyjski wywiad „zwraca się do przestępców – od handlarzy narkotyków po drobnych oszustów – aby realizowali swoje nielegalne działania” (The Economist). Ken McCallum, szef MI5, dodał, że GRU używa „podpaleń, sabotażu i innych działań”, aby wywołać chaos w Wielkiej Brytanii i Europie.
Próby ingerencji w wybory i dezinformacja
W styczniu 2025 roku Polska wykryła rosyjską grupę operacyjną, która próbowała wpłynąć na wybory prezydenckie poprzez kampanie dezinformacyjne i finansowanie prorosyjskich organizacji. Podobne działania odnotowano również w Niemczech i Francji.
Operacje specjalne rosyjskiego wywiadu w Europie to szeroko zakrojona strategia destabilizacji i zastraszania. Ataki na rosyjskich opozycjonistów, sabotaż infrastruktury krytycznej oraz ingerencje w procesy demokratyczne stanowią kluczowe elementy tej wojny hybrydowej. Kraje Europy Zachodniej i Środkowej, w tym Polska, Czechy i państwa bałtyckie, muszą wzmacniać swoją obronność i współpracę wywiadowczą, aby przeciwdziałać rosyjskim operacjom.
Sytuacja pokazuje, że zagrożenie ze strony rosyjskich służb jest realne i wymaga zdecydowanej reakcji na poziomie politycznym, militarnym i wywiadowczym.
