Konieczny fundusz UE dla leków krytycznych. Polska i Europa Środkowo-Wschodnia mogą odegrać kluczową rolę.
Raport „Medicines Supply Security for Poland’s and Europe’s Military Security”, opracowany przez ekspertów SGH i Ministerstwo Obrony Narodowej, podkreśla konieczność powrotu do Europy produkcji leków i substancji czynnych – szczególnie w regionie Europy Środkowo-Wschodniej, który posiada ogromny potencjał przemysłowy.
Wnioski z wojny na Ukrainie: leki krytyczne zagrożone
W raporcie zaprezentowanym podczas posiedzenia Komisji Zdrowia Publicznego Parlamentu Europejskiego 26 czerwca 2025 r. eksperci przeanalizowali wpływ rosyjskiej agresji na Ukrainę na dostępność leków. Choć ukraiński przemysł farmaceutyczny dynamicznie się rozwijał w latach 2015–2022 i zapewniał aż 70% leków dostępnych w aptekach, wojna obnażyła jego podatność na kryzys. W pierwszych tygodniach wojny zapasy wielu kluczowych leków spadły do poziomu wystarczającego na mniej niż 10 dni.
W Mariupolu i innych regionach Ukrainy dochodziło do dramatycznych niedoborów leków onkologicznych, kardiologicznych, insulin, antybiotyków czy preparatów przeciw udarom. Jak zaznaczono w analizie, choć w 2020 r. na Ukrainie działało 115 producentów i 400 dystrybutorów farmaceutycznych, brak lokalnej produkcji substancji czynnych i uzależnienie od importu okazały się poważnym zagrożeniem.
Apel o dedykowany fundusz UE i mapę zasobów farmaceutycznych
Prof. Monika Raulinajtys-Grzybek ze Szkoły Głównej Handlowej, współautorka raportu, podczas debaty w Brukseli apelowała o utworzenie mapy zasobów przemysłu farmaceutycznego i chemicznego w UE oraz o uwzględnienie leków w ramach ćwiczeń obrony cywilnej. Jej zdaniem:
„Niezbędne jest stworzenie dedykowanego funduszu wsparcia produkcji leków krytycznych w ramach nowych Wieloletnich Ram Finansowych UE. Fundusz ten powinien finansować także produkcję leków z narodowych list leków strategicznych”.
Prof. Joanna Żukowska z SGH dodała, że kluczowe jest także rozszerzenie katalogu produktów objętych Planem Zabezpieczenia Potrzeb Sił Zbrojnych o leki i środki medyczne oraz zapewnienie, że personel farmaceutyczny zostanie wyłączony z obowiązku czynnej służby wojskowej w czasie mobilizacji.
Projekt Critical Medicines Act niewystarczający
W marcu 2025 r. Komisja Europejska przedstawiła projekt Critical Medicines Act, który ma zwiększyć niezależność UE w zakresie zaopatrzenia w leki krytyczne. Dokument zakłada działania w zakresie monitorowania łańcuchów dostaw i wspierania lokalnej produkcji, jednak eksperci i europosłowie wskazują, że zaproponowane środki są niewystarczające.
„Chciałbym, aby nasze działania były realne i skuteczne, a nie oparte tylko na dyskusji o konieczności wzmacniania bezpieczeństwa. Wskazane przez Komisję Europejską na lata 2026–2027 80 mln euro na realizację celów Aktu o Lekach Krytycznych dla 27 państw to stanowczo za mało”
– podkreślił europoseł Bartosz Arłukowicz.
Jego głos wsparł przewodniczący Komisji Zdrowia Publicznego PE, Adam Jarubas:
„Musimy budować bezpieczeństwo lekowe UE, a projekt Aktu o Lekach Krytycznych jest dobrym początkiem. Wymaga jednak kilku istotnych zmian”.
Polska i Europa Środkowo-Wschodnia jako centrum produkcji leków
Uczestnicy debaty wskazywali, że region Europy Środkowo-Wschodniej – w tym Polska – może odegrać kluczową rolę w odbudowie europejskiej autonomii farmaceutycznej. Grzegorz Rychwalski, wiceprezes Krajowych Producentów Leków oraz doradca EKES, zaznaczył:
„Komisja Europejska powinna uruchomić realne wsparcie istniejącego w Europie przemysłu, aby umożliwić powrót produkcji leków krytycznych i ich składników do UE, z uwzględnieniem Europy Środkowo-Wschodniej jako obszaru o wysokim potencjale przemysłowym”.
Z kolei Krzysztof Kopeć, prezes Krajowych Producentów Leków, zwrócił uwagę, że:
„Akt o Lekach Krytycznych musi być dostosowany do dynamicznej sytuacji geopolitycznej i wyrównać szanse europejskich wytwórców w konkurencji z producentami z Azji”.
Nowe spojrzenie na bezpieczeństwo lekowe
Podczas wcześniejszego posiedzenia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego 25 czerwca 2025 r. Katarzyna Piotrowska-Radziewicz z Ministerstwa Zdrowia przypomniała, że bezpieczeństwo lekowe stało się jednym z kluczowych tematów polskiej prezydencji w UE:
„Leki, zwłaszcza te krytyczne, muszą być dostępne lokalnie, niezależnie od globalnych zawirowań. To nie jest już tylko postulat, ale imperatyw strategiczny”.
Europosłanka Elżbieta Łukacijewska podkreśliła, że instrumenty jak STEP muszą zostać poszerzone, aby państwa członkowskie mogły ubiegać się o wsparcie także dla leków strategicznych z ich punktu widzenia – nawet jeśli nie znajdują się na wspólnej liście UE.
Leki krytyczne – strategiczna infrastruktura Europy
Eksperci i politycy są zgodni: czas, aby leki krytyczne uznać za infrastrukturę strategiczną, równie istotną jak energia czy bezpieczeństwo militarne. Europejskie bezpieczeństwo lekowe wymaga nie tylko deklaracji, ale konkretnych działań legislacyjnych i finansowych. Potrzebny jest fundusz UE wspierający lokalną produkcję oraz rozbudowa infrastruktury farmaceutycznej w krajach takich jak Polska.
„Warto pomyśleć o synergii między wydatkami na cele wojskowe i na leki krytyczne”
– zauważyła prof. Raulinajtys-Grzybek.
Źródło: Krajowi Producenci Leków
