Nie trzeba być zawodowym archeologiem, by dokonać odkrycia, które zmieni naszą wiedzę o przeszłości. Ostatnie lata pokazują, że entuzjaści z wykrywaczami metalu, wolontariusze i zwykli spacerowicze coraz częściej trafiają na ślady starożytnych cywilizacji – czasem przez przypadek, innym razem z pasji. Najnowszym przykładem jest odkrycie ponad tysiącletniego pierścienia Piktów w Szkocji przez emerytowanego inżyniera.
Skarb wśród ruin: historia pierścienia sprzed tysiąca lat
Wszystko zaczęło się, gdy John Ralph, 68-letni mieszkaniec Szkocji, dołączył jako wolontariusz do wykopalisk w Burghead – niegdyś potężnej twierdzy Piktów z okresu 500–1000 n.e. Choć przez długi czas znajdywał jedynie „ładne kamyki”, jego cierpliwość została wynagrodzona. Podczas czyszczenia podłogi jednego z pomieszczeń natknął się najpierw na metalowy szpikulec, a zaraz potem – na wyjątkowy pierścień z możliwym zdobieniem granatowym kamieniem, który przetrwał ponad tysiąc lat pod ziemią.
Prof. Gordon Noble z Uniwersytetu w Aberdeen, kierujący wykopaliskami, w rozmowie z BBC Scotland podkreślił wyjątkowość znaleziska:
„To niesamowite. Bardzo rzadko odkrywa się pierścienie piktów. Większość z nich pochodzi z celowo ukrywanych skarbów”
Zabytek trafił do Narodowego Muzeum Szkocji, gdzie poddawany jest analizie. Oprócz wartości estetycznej i historycznej, pierścień może dostarczyć cennych informacji o elicie społecznej zamieszkującej dawne tereny Piktów – ludu, który skutecznie opierał się Rzymianom, a potem „zniknął” z kart historii, stapiając się z Gaelami.
Inne spektakularne odkrycia dokonane przez amatorów
Wielu pasjonatów historii dokonało znalezisk, które trafiły na pierwsze strony gazet. Oto kilka z najbardziej znanych przypadków:
1. Skarb z Hoxne (Anglia, 1992)
Rolnik Peter Whatling zgubił młotek i poprosił kolegę z wykrywaczem metalu o pomoc. W rezultacie znaleziono największy rzymski skarb odkryty w Wielkiej Brytanii – ponad 15 tysięcy monet, biżuterii i sreber (British Museum, 1993).
2. The Staffordshire Hoard (2009)
Angielski poszukiwacz amator Terry Herbert natknął się na największy zbiór złotych i srebrnych artefaktów anglosaskich – ponad 4 kg złota i 1,5 kg srebra z VII wieku. Odkrycie to zmieniło spojrzenie na elitę wojowników tego okresu.
3. Młot Thora w Danii (2014)
Amatorzy w Danii odkryli wisior z brązu w kształcie młota Thora, datowany na okres wikingów. Analiza wykazała, że inskrypcja runiczna zawiera słowo „HAMAR IS”, czyli „to jest młot” – jednoznaczne potwierdzenie jego symbolicznej roli.
4. Złoty pierścień z Middleham (Wielka Brytania)
Znaleziony przez detektorystę, średniowieczny pierścień ze sceną koronacji i inskrypcją uważany jest za jedno z najbardziej wyrafinowanych dzieł złotniczych XIV wieku. Prawdopodobnie należał do wysoko postawionego duchownego lub szlachcica (Art Antiquity & Law, 1996).
Czy amatorzy ratują historię? Rola poszukiwaczy w archeologii
Choć niektórzy badacze archeologii zawodowej krytykują działalność tzw. „detektorystów”, to nie sposób zaprzeczyć, że w wielu krajach – szczególnie w Wielkiej Brytanii i Danii – pasjonaci odegrali kluczową rolę w odkrywaniu przeszłości. Systemy takie jak Portable Antiquities Scheme (PAS) umożliwiają legalne zgłaszanie znalezisk, a dzięki temu dziesiątki tysięcy artefaktów trafiają do muzeów zamiast na czarny rynek.
Jak zauważa dr R. Bland w raporcie PAS:
„80% znalezisk zgłoszonych w ramach programu pochodzi od amatorów. To współczesna kopalnia wiedzy o dawnych społecznościach”
Skarby są bliżej, niż myślisz
Historia pierścienia Piktów i innych przypadków pokazuje, że wielkie odkrycia nie zawsze są dziełem ekspedycji finansowanych przez instytucje. Czasem wystarczy ciekawość, pasja i… trochę szczęścia. Oczywiście – znalezione artefakty powinny być zgłaszane zgodnie z prawem i we współpracy z archeologami, ale jedno jest pewne: historia wciąż czeka pod naszymi stopami.
Źródła:
- BBC Scotland (2024). An Amateur Archaeologist Found a 1,000-Year-Old Ring.
- Bland, R. (2009). Development and Future of the Treasure Act and Portable Antiquities Scheme. Boydell & Brewer. PDF
- Dobat, A. (2013). Between Rescue and Research: 30 Years of Metal Detecting in Denmark, European Journal of Archaeology. Cambridge Link
- Palmer, N. (1993). Treasure Trove and Title to Discovered Antiquities, International Journal of Cultural Property. Cambridge Journal
