Dracula Brama Stokera – literacki fundament horroru
Powieść Dracula została opublikowana w 1897 roku i od razu wzbudziła duże zainteresowanie. Stoker wykorzystał legendy i folklor dotyczący wampirów, tworząc jedną z najbardziej ikonicznych postaci w historii literatury grozy. Dzieło to, napisane w formie dzienników, listów i notatek bohaterów, budowało napięcie i realizm, co stanowiło nowość w literaturze grozy tamtego okresu.
W momencie premiery powieść nie była komercyjnym sukcesem, jednak z biegiem lat zdobyła uznanie i stała się podstawą dla wielu późniejszych interpretacji wampirzego mitu. Stoker wykreował postać hrabiego Draculi jako istotę nieśmiertelną, drapieżną, ale także pełną hipnotycznego uroku, co odróżniało ją od wcześniejszych wyobrażeń o wampirach jako bezmyślnych potworach.
Historia Nosferatu, jednego z najbardziej ikonicznych wampirów w historii kina, wywodzi się bezpośrednio z powieści gotyckiej Drakula (1897) autorstwa Brama Stokera. Choć pierwsza filmowa adaptacja – niemiecki Nosferatu – symfonia grozy (1922) w reżyserii Friedricha Wilhelma Murnaua – nie miała oficjalnych praw do ekranizacji dzieła Stokera, bez wątpienia czerpała z jego fabuły. Aby uniknąć problemów prawnych, zmieniono imiona postaci: hrabia Drakula stał się hrabią Orlokiem, a akcję przeniesiono z Transylwanii do Niemiec.
Inspiracje Murnaua i scenarzysty Henrika Galeena sięgały jednak dalej – korzystali z europejskich legend o wampirach, a także z mrocznej estetyki niemieckiego ekspresjonizmu filmowego. Wampiryczna mitologia miała swoje korzenie w ludowych podaniach, szczególnie na terenach Europy Środkowo-Wschodniej, gdzie opowieści o zmarłych powracających z grobów były szeroko rozpowszechnione.
Nosferatu (1922) – narodziny filmowej grozy
Murnau stworzył film, który do dziś uważany jest za jedno z arcydzieł kina niemego i pierwszy prawdziwy horror filmowy. Atmosfera tego dzieła opiera się na kontrastach światła i cienia, wydłużonych sylwetkach i ekspresyjnej grze aktorskiej Maxa Schrecka, który wcielił się w tytułowego Nosferatu. Jego demoniczny wygląd – nienaturalnie długie palce, wychudzone ciało i przerażające oczy – na zawsze zmienił sposób, w jaki przedstawiano wampiry w kinie.
Jednym z najbardziej znanych ujęć w historii horroru jest scena, w której cień Orloka powoli wspina się po schodach, zwiastując nieuchronną śmierć swojej ofiary. Murnau wykorzystał tę wizualną metaforę, aby zasugerować, że sam Nosferatu nie jest tylko potworem, lecz także ucieleśnieniem śmierci i zarazy – film powstał w czasach, gdy Europa wciąż odczuwała skutki pandemii grypy hiszpanki.
Pierwszy Nosferatu – symfonia grozy (1922) był kręcony w kilku lokalizacjach, ale jedną z najważniejszych i najbardziej klimatycznych był Zamek Orava na Słowacji. Ta średniowieczna twierdza, wzniesiona na skalistym wzniesieniu, doskonale oddawała ponurą atmosferę tajemniczego zamczyska hrabiego Orloka.
Do dziś odwiedzający zamek mogą poczuć aurę grozy, jaką uchwycił Murnau w swoim filmie. Wąskie, kręte korytarze, wysokie mury i gotycka architektura sprawiają, że miejsce wydaje się wprost wyjęte z opowieści o wampirach. Co więcej, zamek nawiązuje tematycznie do Nosferatu – organizowane są tu specjalne wydarzenia dla miłośników horroru, a przewodnicy chętnie opowiadają o historii filmu i jego wpływie na kulturę.
Pod sąd z tym filmem!
Niestety, wdowa po Bramie Stokerze, Florence Balcombe, nie była zadowolona z tej adaptacji, pozwała twórców filmu za nielegalne wykorzystanie fabuły Drakuli i wygrała proces. W lipcu 1925 roku sąd w Niemczech nakazał zniszczenie wszystkich kopii filmu, jednak część z nich przetrwała i dzięki temu Nosferatu nie zniknął z historii kina. Wręcz przeciwnie – jego legenda rosła, a film stał się obiektem kultu i inspiracją dla wielu kolejnych dzieł grozy.
Nosferatu na nowo – adaptacje i inspiracje
Historia Nosferatu doczekała się wielu reinterpretacji. Oto niektóre z najważniejszych filmów i dzieł inspirowanych postacią Orloka:
Nosferatu wampir (1979) – Werner Herzog nakręcił remake klasycznego filmu Murnaua, z Klausem Kinskim w roli tytułowego wampira. Jego wersja była bardziej melancholijna i liryczna, ukazując wampira jako istotę skazaną na wieczną samotność.
Cień wampira (2000) – film E. Eliasa Merhige’a, który opowiada o fikcyjnej teorii, jakoby Max Schreck naprawdę był wampirem i na planie Nosferatu (1922) odgrywał swoją prawdziwą naturę.
Salem’s Lot (1979) – miniserial na podstawie powieści Stephena Kinga, w której wampir Kurt Barlow wygląda niemal identycznie jak Orlok.
Ludzka fascynacja strachem – dlaczego kochamy Nosferatu?
Czym jest lęk, który Nosferatu budzi od pokoleń? Psycholodzy sugerują, że oglądanie horrorów pozwala nam w kontrolowany sposób konfrontować nasze najgłębsze lęki. Strach przed śmiercią, nieznanym czy chorobą towarzyszy ludzkości od wieków – dlatego postaci takie jak Nosferatu wciąż przyciągają uwagę.
Podobnie jak Frankenstein, również Nosferatu wpisuje się w archetyp samotnej, tragicznej istoty, która budzi zarówno grozę, jak i współczucie. Wampir to nie tylko drapieżnik, ale także ofiara swojego losu – skazany na wieczną egzystencję i wieczne pragnienie krwi.
Nosferatu – nowa adaptacja
Jednym z najbardziej oczekiwanych filmów tego sezonu jest nowa wersja Nosferatu, której reżyserem jest Robert Eggers, znany z mrocznych, atmosferycznych produkcji jak The VVitch i The Lighthouse. W obsadzie znaleźli się m.in. Bill Skarsgård jako hrabia Orlok, Lily-Rose Depp i Nicholas Hoult.
Eggers obwieszcza, że jego wersja nawiązuje do oryginalnej estetyki ekspresjonizmu, ale jednocześnie wprowadzi nowoczesne elementy psychologicznej grozy. Jak sam mówi:
„Nosferatu to dla mnie film, który zawsze chciałem zrobić. To nie tylko horror, to historia obsesji i przekleństwa. Chciałem, aby ten film był hołdem dla oryginału, ale także czymś zupełnie nowym.”
Czy Eggersowi udało się stworzyć nową ikonę wampirycznego horroru, czy też jego wersja pozostanie w cieniu legendy Murnaua? Jedno jest pewne – Nosferatu powraca i znów będzie straszył kolejne pokolenia widzów.
